Η ψυχολογική παρενόχληση/ επιθετική συμπεριφορά στο χώρο της εργασίας (workplace bullying) είναι ένα φαινόμενο που υφίσταται στις επιχειρήσεις ανά τον κόσμο και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία, τους οργανισμούς και κυρίως τα άτομα που απασχολούνται σε αυτούς.

Από την άλλη, η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ), είναι μια σύγχρονη έννοια η οποία έχει αποδειχθεί από πολλούς ερευνητές ότι συμβάλλει τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική επιτυχία. Για να αποδοθεί ο όρος bullying ( ή mobbing) σε μια συγκεκριμένη ενέργεια, συμπεριφορά ή διαδικασία πρέπει να συμβαίνει κατ΄επανάληψη και σταθερά (π.χ. εβδομαδιαία) και για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (π.χ. για έξι μήνες). Το bullying είναι μια κλιμακούμενη διαδικασία στην εξέλιξη της οποίας το άτομο που την αντιμετωπίζει έρχεται σε δυσμενέστερη θέση και γίνεται ο στόχος μιας συστηματικής αρνητικής δράσης.

Μια σύγκρουση δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως bullying εάν συμβαίνει μεταξύ δύο ατόμων που έχουν περίπου την ίδια δύναμη (Einarsen, Hoel, Zapf & Cooper 2003, p.15). Οι μορφές εμφάνισης του workplace bullying διακρίνονται σε: α)Προσωπικές, όπως απομόνωση, διάδοση φημών, λεκτική ή σωματική βία κ.ά και β)Σχετικές με την εργασία όπως ανάθεση ακατόρθωτων ή υποτιμητικών καθηκόντων, παρακράτηση πληροφοριών κ.ά.

Τα αίτια εμφάνισης του φαινομένου εντοπίζονται σε χαρακτηριστικά των θυτών ή των θυμάτων και συγκεκριμένα σε κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά, όπως το φύλο ή η ηλικία και σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους, όπως το επίπεδο αυτοπεποίθησης που διαθέτουν, η δυνατότητα διαχείρισης του άγχους ή το κατά πόσο είναι εσωστρεφείς ή εξωστρεφείς.

Επίσης, αιτία μπορεί να αποτελέσουν και χαρακτηριστικά του οργανισμού στον οποίο εργάζεται ένα άτομο, όπως το οργανωσιακό κλίμα ή το στιλ διοίκησης που ακολουθείται σε αυτόν. Από την άλλη, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου να κατανοεί, να ελέγχει και να ρυθμίζει τα συναισθήματά του και τα συναισθήματα των άλλων, καθώς επίσης να τα χρησιμοποιεί ώστε να μπορεί να κατευθύνει τη σκέψη και τη δράση του (Mayer και Salovey, 1997).

Πρόκειται ουσιαστικά, για τη σύνθεση πέντε διαστάσεων από τις οποίες οι τρεις αφορούν τον εαυτό μας (αυτεπίγνωση, αυτορρύθμιση, παρακίνηση) και οι άλλες δύο (ενσυναίσθηση και κοινωνικές δεξιότητες) τις σχέσεις μας με τους άλλους και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό του ατόμου, το οποίο σε αντίθεση με το IQ, το οποίο είναι γενετικά καθορισμένο, αναπτύσσεται μέσω της εκπαίδευσης και της εμπειρίας.

Αν και σήμερα οι έρευνες δεν αποδεικνύουν μια ξεκάθαρη σύνδεση μεταξύ workplace bullying και συναισθηματικής νοημοσύνης, έχει βρεθεί ότι κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου (υψηλή αυτοεκτίμηση, ευσυνειδησία/κοινωνική ευθύνη, δυνατότητα διαχείρισης άγχους, εξωστρέφεια) συνδέονται αρνητικά με την ψυχολογική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο.

Από την άλλη αυτά τα χαρακτηριστικά είναι και παράγοντες της συναισθηματικής νοημοσύνης κάποιου ή συνδέονται θετικά με αυτήν, επομένως υποδηλώνεται μια αρνητική συσχέτιση μεταξύ της συναισθηματικής νοημοσύνης του ατόμου και της ψυχολογικής παρενόχλησης εναντίον του.


Ελληνική πραγματικότητα
Αναφορικά με την περιγραφή του φαινομένου του workplace bullying στις ελληνικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ενώ το 92,8% των ερωτηθέντων έρευνας που διεξήχθη το 2009, έχουν δεχθεί μία τουλάχιστον συμπεριφορά ψυχολογικής παρενόχλησης και επομένως είναι αντικειμενικά θύματα, μόνο το 55,2% το παραδέχεται ενώ παράλληλα είναι πολλοί περισσότεροι εκείνοι που δηλώνουν ότι έχουν παρατηρήσει τέτοιες συμπεριφορές στον εργασιακό τους χώρο από εκείνους που τις έχουν δεχθεί.

Αυτά τα αποτελέσματα πιθανότατα να οφείλονται είτε στην έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με το φαινόμενο της ψυχολογικής παρενόχλησης, που σημαίνει ότι ενώ κάποιοι είναι θύματα δεν το γνωρίζουν, είτε στην προσπάθεια των ερωτηθέντων να παρουσιάσουν μια ιδανική εικόνα για τον εαυτό τους είτε ακόμα και στον φόβο που αισθάνονται σχετικά με τις συνέπειες που θα έχει η επιβεβαίωση της θυματοποίησής τους, καθώς ακόμα υπάρχει αρκετή προκατάληψη σχετικά με το φαινόμενο στην Ελλάδα. Οι συμπεριφορές ψυχολογικής παρενόχλησης φαίνεται να σχετίζονται κυρίως με την εργασία του ατόμου και όχι τόσο με την προσβολή της προσωπικής του ζωής και ασκούνται κυρίως από τους άμεσους προϊσταμένους, τους συναδέλφους του ίδιου τμήματος ή τους πελάτες.

Ωστόσο, αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι bullying ασκείται και από υφισταμένους που δηλώνει ότι η ανισορροπία δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος, που είναι απαραίτητη για την ύπαρξη του φαινομένου, μπορεί να μην οφείλεται μόνο στην ιεραρχική θέση κάποιου στον οργανισμό αλλά και σε στοιχεία της προσωπικότητας του θύματος ή σε αδυναμίες του ίδιου του οργανισμού.

Επίσης, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η ψυχολογική παρενόχληση φαίνεται να υφίσταται κυρίως στο δημόσιο και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, γεγονός το οποίο μπορεί να οφείλεται στα απροσδιόριστα εργασιακά καθήκοντα σε αυτές τις επιχειρήσεις ή στα υψηλά επίπεδα γραφειοκρατίας τα οποία συχνά προκαλούν εκενευρισμό τόσο σε εργαζόμενους όσο και σε πελάτες.

Τέλος, το γεγονός ότι η άσκηση ψυχολογικής παρενόχλησης ασκείται από πολλά γκρουπ ατόμων και κατευθύνεται σε πολλούς εργαζόμενους μέσα σε μία επιχείρηση δηλώνει ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο αποδεκτό από τις ελληνικές επιχειρήσεις. Από τη διερεύνηση των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών του ατόμου παρατηρήσαμε ότι η ψυχολογική παρενόχληση δεν οφείλεται ούτε στο φύλο, ούτε στο επίπεδο μόρφωσης, ούτε στο ιεραρχικό επίπεδο κάποιου στον οργανισμό παρά μόνο στην ηλικία του.

Συγκεκριμένα, οι μεγαλύτεροι ηλικιακά εργαζόμενοι φαίνεται να γίνονται σπανιότερα αποδέκτες τέτοιων συμπεριφορών το οποίο μπορεί να οφείλεται είτε στην εμπειρία που έχουν αποκτήσει λόγω των ετών εργασίας είτε στη συναισθηματική τους νοημοσύνη, της οποίας το επίπεδο βρέθηκε να είναι υψηλότερο σε αυτούς. Όσον αφορά στον οργανισμό φάνηκε από την έρευνα ότι η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας, ο ανταγωνισμός και οι κλίκες μεταξύ των εργαζομένων  και το αυταρχικό στιλ διοίκησης ευνοούν την ύπαρξη ψυχολογικής παρενόχλησης.

Αντίθετα, η συναισθηματική νοημοσύνη των ατόμων φαίνεται να είναι υψηλότερη σε οργανισμούς με θετικό κοινωνικό κλίμα και σε οργανισμούς που ακολουθούν πιο δημοκρατικό στιλ διοίκησης. Επομένως, η αναδιαμόρφωση των πολιτικών και της κουλτούρας ενός οργανισμού σε συνδυασμό με την αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης των εργαζομένων μπορούν να οδηγήσουν σε ένα πιο θετικό οργανωσιακό κλίμα και στην υιοθέτηση δημοκρατικού στιλ διοίκησης από τον οργανισμό και τελικά να περιορίσουν την ψυχολογική παρενόχληση στο εσωτερικό του.

Τέλος, ένα επιπλέον σημαντικό εύρημα της έρευνας είναι ότι η κοινωνική υποστήριξη που έχει ένα άτομο από φίλους ή συγγενείς σε συναισθηματικό επίπεδο ή σε επίπεδο διεκπεραίωσης καθημερινών δραστηριοτήτων οδηγεί σε αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης του ατόμου ενώ αντίθετα μειώνει την ψυχολογική παρενόχληση εναντίον του, υποδηλώνοντας για ακόμα μια φορά μια έμμεση σύνδεση μεταξύ των δύο εννοιών.


EQ – Αιτία ή τρόπος αντιμετώπισης
Οι περισσότεροι θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι ο χαμηλός δείκτης συναισθηματικής νοημοσύνης ενός ατόμου μπορεί να προκαλέσει την ψυχολογική του παρενόχληση. Ωστόσο, αυτό δεν αποδεικνύεται από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον ελληνικό χώρο, καθώς προέκυψε ότι τόσο τα άτομα με υψηλά επίπεδα συναισθηματικής νοημοσύνης όσο και τα άτομα με χαμηλά επίπεδα αυτής μπορούν να γίνουν αποδέκτες bullying συμπεριφορών στον εργασιακό χώρο.

Όμως παρατηρήθηκε ότι κάποιες από τις επιμέρους συμπεριφορές bullying μειώνονται όταν αυξάνονται κάποια χαρακτηριστικά της συναισθηματικής νοημοσύνης του ατόμου και συγκεκριμένα όταν αυξάνεται η ικανότητα του ατόμου να εκφράζει τα συναισθήματά του, η ικανότητα να δημιουργεί υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, η ικανότητα να διαχειρίζεται το άγχος και τις παρορμήσεις του και τέλος όταν το άτομο αισθάνεται πιο ευτυχισμένο, αισιόδοξο ή επιδεικνύει κοινωνική υπευθυνότητα. Η συναισθηματική νοημοσύνη δεν αποτελεί αιτία της ψυχολογικής παρενόχλησης και πρέπει να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του φαινομένου και όχι για την κατηγόρηση των θυμάτων.