Τα τελευταία χρόνια ο εκφοβισμός έχει βρεθεί στο προσκήνιο μέσα από πολλά δυσάρεστα περιστατικά. Πολύ μελάνι έχει χυθεί γύρω από το συγκεκριμένο φαινόμενο και ο όρος εκφοβισμός βρίσκεται στο καθημερινό λεξιλόγιό μας.

Πέρα από τον συμβατικό, ο εργασιακός εκφοβισμός έχει αρχίσει να αποτελεί αντικείμενο προσοχής από το τέλος του προηγούμενου αιώνα, τουλάχιστον ερευνητικά. Πόσο σίγουροι, όμως, μπορούμε να είμαστε ότι μιλάμε για bullying κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τον όρο για να περιγράψουμε ένα περιστατικό σε ένα περιβάλλον εργασίας; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, ας απαντήσουμε σε μερικά ακόμη.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ;
Ο εργασιακός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο με αποδεδειγμένες αρνητικές επιπτώσεις σε μία σειρά από παράγοντες, το οποίο όμως για να οριστεί ως τέτοιο πρέπει να έχει μία σειρά από χαρακτηριστικά. Βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη ενός περιστατικού εργασιακού εκφοβισμού είναι η άσκηση συμπεριφορών οι οποίες έχουν τα χαρακτηριστικά της άμεσης ή έμμεσης επίθεσης προς ένα μέλος οργανισμού. Η επιθετική αυτή στάση καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών. Οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να διαφοροποιούνται, από την εμπλοκή στο αποτέλεσμα και τον τρόπο διεξαγωγής των καθηκόντων ενός εργαζομένου, μέχρι την ψυχολογική και σωματική βία. Όλα αυτά όμως μέσα από ένα πρίσμα συστηματικότητας. Οι επιθετικές συμπεριφορές σε ένα περιστατικό εργασιακού εκφοβισμού τείνουν να επαναλαμβάνονται, συχνά με υψηλή συχνότητα. Για παράδειγμα, η φραστική αντιπαράθεση με ένα μέλος του οργανισμού δεν συνδέεται απαραίτητα με εργασιακό εκφοβισμό, εφόσον πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό και πραγματοποιείται επί ίσοις όροις. Τέλος, ο εργασιακός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις συνδέεται με μία συνέχεια στον χρόνο. Για παράδειγμα, ένας μήνας διαπραγμάτευσης για το budget του επόμενου χρόνου μπορεί να συνδέεται με μεγάλη ένταση και συγκρούσεις, αλλά εάν η ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης οδηγεί αυτόματα στο τέλος της έντασης και των συγκρούσεων, δεν υφίσταται συνθήκη εκφοβισμού.

ΠΟΙΟΙ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΜΕΡΟΣ ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ;
Τα δύο βασικά πρόσωπα του εργασιακού εκφοβισμού είναι ο θύτης και το θύμα. Η απόδοση ταυτοτήτων σε αυτά τα δύο μέρη είναι συχνά κατατοπιστική αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μην δίνεται η πλήρης διάσταση σε μία συνθήκη. Ας ξεκινήσουμε από την ταυτότητα του θύτη. Στα αγγλικά, ο όρος εργασιακός εκφοβισμός συχνά αποδίδεται ως mobbing, μία δανειζόμενη έκφραση από την συμπεριφορά ορισμένων ειδών πτηνών, τα οποία στοχοποιούν κάποιο ή κάποια αδύναμα μέλη του σμήνους και τα εξοστρακίζουν με τη βία, οδηγώντας ορισμένες φορές στο θάνατο. Όπως στο mobbing, ο θύτης δεν είναι ένα μόνο άτομο, έτσι και στον εργασιακό εκφοβισμό, ο θύτης μπορεί να είναι περισσότεροι από ένα πρόσωπα. Παράλληλα, υπάρχει μία τάση ο θύτης να ταυτίζεται με ένα άτομο ανώτερο σε ιεραρχία από ότι το άτομο που υφίσταται τον εκφοβισμό, και αυτό συχνά ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, όχι όμως πάντα. Ο θύτης μπορεί να είναι επίσης, στο ίδιο επίπεδο ιεραρχίας με το θύμα, μπορεί να είναι ακόμη και κατώτερος ή και κάποιο μέλος ομάδας ενδιαφέροντος (π.χ. πελάτης, προμηθευτής).

Πολλά έχουν γραφτεί γύρω από την ταυτότητα του θύματος και πολλά είναι επίσης τα θύματα εργασιακού εκφοβισμού που, συχνά με δυσάρεστο τρόπο, έχουν βρεθεί στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια. Το μεγαλύτερο κοινό σημείο για τους ανθρώπους που βιώνουν εργασιακό εκφοβισμό, είναι ότι ένα ή περισσότερα μέλη του οργανισμού βρίσκουν τον τρόπο να αποκτήσουν εξουσία πάνω τους και να επηρεάσουν την εργασιακή καθημερινότητά τους. Το θύμα εμπλέκεται σε ένα μοτίβο συμπεριφορών προς το πρόσωπό του, οι οποίες συνδέονται με εξαιρετικά επιζήμιες επιπτώσεις τόσο στη διάθεσή του, όσο και στην εργασία του. Παράλληλα, η άλλη πλευρά έχει επιβάλει την εξουσία της με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργεί ένα περιβάλλον εγκλωβισμού.

Τέλος, μία ταυτότητα η οποία συχνά παραγνωρίζεται, είναι εκείνη των τρίτων μερών. Ο εργασιακός εκφοβισμός, λόγω της έντασης που επιφέρει, ιδιαίτερα στο άτομο που τον υφίσταται αλλά και της διάρκειάς του στον χρόνο, σπάνια μένει απαρατήρητος. Οι παρατηρητές του εργασιακού εκφοβισμού, συχνά μένουν σιωπηλοί, είτε διότι δεν θέλουν να αναμειχθούν σε μία τέτοια συνθήκη φοβούμενοι μία ενδεχόμενη κακή έκβαση για τους ίδιους σε περίπτωση που μιλήσουν για το θέμα, είτε διότι υποτιμούν το ζήτημα και τις προεκτάσεις του. Από την άλλη, οι παρατηρητές είναι εκείνοι που συχνά θα μπορούσαν να τραβήξουν την προσοχή της ηγεσίας και να οδηγήσουν ένα περιστατικό στο τέλος του.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
Σε ένα εργασιακό περιβάλλον το οποίο τα τελευταία χρόνια η διαφορετικότητα και η κουλτούρα ενσωμάτωσης τείνουν να ανθίζουν, ο εργασιακός εκφοβισμός θεωρητικά πρέπει να περιορίζεται. Τι σημαίνει, όμως, να υπάρχει ένα φαινόμενο εργασιακού εκφοβισμού στον οργανισμό όπου εργάζομαι; Πολλά έχουν ειπωθεί για τις συνέπειες σε επίπεδο παραγωγικότητας και απόδοσης των εμπλεκομένων και του ευρύτερου οργανισμού, ακόμη και για τη σύνδεση ενός περιστατικού εργασιακού εκφοβισμού με τα οικονομικά αποτελέσματα του οργανισμού. Σε ένα πιο ολιστικό επίπεδο, η ύπαρξη εργασιακού εκφοβισμού σημαίνει ότι η κουλτούρα του οργανισμού είναι τέτοια που επιτρέπει μία σειρά από συνθήκες να λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα. Ένα ή περισσότερα μέλη του στενού ή ευρύτερου οργανισμού είναι αποδεκτό, φανερά ή σιωπηρά να ασκούν επιθετικές συμπεριφορές σε ένα άλλο μέρος του οργανισμού. Από την άλλη πλευρά, σημαίνει ότι ένα μέλος του οργανισμού βιώνει αυτές τις επιθετικές συμπεριφορές μέσα στο ίδιο το εργασιακό πλαίσιο και δεν αισθάνεται, ή δεν υφίσταται το υποστηρικτικό πλαίσιο για να μοιραστεί το βίωμά του. Τέλος, σημαίνει πως η κουλτούρα του οργανισμού είναι τέτοια που κανένα μέλος του που έχει αντιληφθεί αυτό το φαινόμενο δεν είναι σε θέση να το εκφράσει και να τραβήξει την προσοχή ώστε να γίνει κάτι για αυτό. Συνεπώς, αν σε ένα οργανισμό υφίσταται ένα περιστατικό εργασιακού εκφοβισμού, ίσως το ουσιαστικότερο μέτρο είναι να αναζητηθεί το πώς η κουλτούρα επιτρέπει την εμφάνιση ενός τέτοιου φαινομένου και τι μπορεί να γίνει για να αντιμετωπιστούν μελλοντικά τέτοια φαινόμενα.

Επιστρέφοντας στο αρχικό ερώτημα, ο εργασιακός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο που θα ήταν καλό να ακούμε τόσο συχνά, όσο αυτό λαμβάνει χώρα. Μέσα από όσα συζητήθηκαν παραπάνω, μπορεί κάποιος να συνάγει ότι ο εργασιακός εκφοβισμός είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, ίσως ορισμένες φορές περισσότερο σύνθετο από ό,τι μπορεί να γίνεται αντιληπτό σε επίπεδο καθημερινότητας. Πριν χαρακτηριστεί, λοιπόν, ένα γεγονός ή μία συμπεριφορά ως εκφοβισμός είναι καλό να έχει διαπιστωθεί το κατά πόσο αυτός ο όρος περιγράφει ικανοποιητικά την εν λόγω κατάσταση. Αν η αναφορά δεν είναι ενδεικτική του ίδιου του φαινομένου, τότε ίσως να είναι παραπλανητική για την πραγματική του διάσταση και τις συνέπειές του τόσο για το άτομο που το υφίσταται, όσο και για τον οργανισμό στον οποίο λαμβάνει χώρα.