Ο κόσμος σήμερα έχει γίνει «μικρότερος» από ποτέ, χάρη στο Διαδίκτυο, την ενίσχυση του παγκόσμιου εμπορίου και τις εξελίξεις στην τεχνολογία και τα μέσα επικοινωνίας. Σε επιχειρηματικό επίπεδο, αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν σημαντικά πλεονεκτήματα και μεγαλύτερες ευκαιρίες. Μαζί με τις ευκαιρίες αυτές, όμως, έρχεται και μεγαλύτερη ευθύνη για τον κοινωνικό αντίκτυπο των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα καλείται να αποτελέσει αναπόσπαστο κομμάτι της εταιρικής στρατηγικής και να ενσωματωθεί στο σύνολο των λειτουργιών και την κουλτούρα της εταιρείας.

Το βάρος αυτής της προσπάθειας πέφτει στους «ώμους» του HR, η ενεργή εμπλοκή του οποίου είναι εκ των ουκ άνευ, αν η εταιρεία θέλει οι ενέργειές της σε ό,τι αφορά την κοινωνική υπευθυνότητα να μην αποτελούν απλώς PR δράσεις. Η Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού είναι πλήρως εξοπλισμένη ώστε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων μίας εταιρείας να καταστεί κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνη. Με άλλα λόγια, στην προσπάθειά της να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις και να ενισχύσει το θετικό αποτύπωμά της στην κοινωνία και το περιβάλλον και φυσικά να αποκομίσει τα σχετικά επιχειρηματικά οφέλη από αυτή την προσπάθεια. Και ενώ υπάρχει άφθονη πληροφορία και καθοδήγηση για τις εταιρείες και τα τμήματα HR που θέλουν να θεωρούνται “best place to work”, καθώς και για τις εταιρείες που επιθυμούν να διαχειρίζονται τις εργασιακές σχέσεις με έναν κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο, υπάρχει μάλλον έλλειψη πληροφοριών για τα στελέχη του HR που αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα της ενσωμάτωσης των αξιών της εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας στο σύνολο του οργανισμού, και που επιθυμούν να συμβάλλουν στην ενσωμάτωση του CSR στο DNA της εταιρείας. Τα διάφορα αρνητικά περιστατικά μεγάλων εταιρειών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας -όπως παλιότερα η υπόθεση της Enron- καθιστούν την ανάγκη αυτή κάτι παραπάνω από σαφή και αποδεικνύουν ότι η οποιαδήποτε προσπάθεια επίδειξης κοινωνικής υπευθυνότητας αν δεν συνοδεύεται από την αντίστοιχη εταιρική κουλτούρα, ενέχει τον κίνδυνο να βλάψει αντί να ωφελήσει τη φήμη της εταιρείας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το καθήκον του τμήματος Ανθρώπινου Δυναμικού να επικοινωνεί και να υλοποιεί ιδέες, πολιτικές και αλλαγές στις συμπεριφορές και την κουλτούρα του οργανισμού, το καθιστά κεντρικό παίκτη στην εκπλήρωση της επιδίωξης των εταιρειών να «ενσωματώσουν την κοινωνική υπευθυνότητα σε κάθε πλευρά της λειτουργίας τους». Με αυτό ως δεδομένο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η δέσμευση των εργαζομένων δεν αποτελεί καθήκον μόνο του HR. Αντιθέτως, η αρμοδιότητα για την ηγεσία και τη διαχείριση των ανθρώπων εκτείνεται σε όλους τους managers. Μπορεί η διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού να είναι αρμόδια για την ανάπτυξη των σχετικών διαδικασιών και συστημάτων, ωστόσο η δέσμευση των εργαζομένων είναι μία κοινή αρμοδιότητα και ευθύνη. Όσο πιο γρήγορα οι επαγγελματίες του HR αντιληφθούν τη δύναμή τους και το ρόλο τους σε ό,τι αφορά την εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ικανότητά τους να μεταβιβάσουν τις σχετικές γνώσεις και insights για την ενσωμάτωση του CSR στο σύνολο των λειτουργιών και στο business model της εταιρείας σε όλα τα τμήματα.

Καθώς η Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού είναι σε θέση να επηρεάζει πολλά από τα βασικά συστήματα και τις επιχειρηματικές διαδικασίες που υποστηρίζουν και διασφαλίζουν την αποτελεσματική παράδοση (delivery), είναι μάλλον στη βέλτιστη θέση ώστε να μπορεί να προωθήσει τις αξίες και τα CSR ethics και να συμβάλλει στη δημιουργία μίας υψηλής απόδοσης κουλτούρας κοινωνικής υπευθυνότητας. Το τμήμα Διαχείρισης Ανθρωπίνων Πόρων μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ώστε η εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα να μην περιορίζεται σε μεμονωμένες δράσεις, αλλά να γίνει ο τρόπος με τον οποίο η εταιρεία αντιμετωπίζει τα πάντα. Το HR μπορεί, και καλείται να το κάνει, να αποτελέσει τον βασικό επιχειρηματικό εταίρο που θα διασφαλίζει ότι όλα όσα η εταιρεία υποστηρίζει δημοσίως ευθυγραμμίζονται με το πώς λειτουργεί αλλά και με το πώς αντιμετωπίζει τους ανθρώπους της. Το HR έχει τη μάλλον ζηλευτή θέση του να μπορεί να παρέχει τα απαιτούμενα εργαλεία και frameworks στη διοικητική ομάδα και τον CEO, ώστε η εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα να ενσωματωθεί στις αξίες και την κουλτούρα του οργανισμού. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι το HR είναι το μόνο τμήμα που μπορεί να επηρεάσει το σύνολο της εταιρείας για ολόκληρο τον κύκλο ζωής του ανθρώπινου δυναμικού της. Μέσα στο σύγχρονο πλαίσιο του επιχειρείν, η Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού και τα στελέχη της είναι σε θέση να διαδραματίσουν αυτόν τον πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς γνωρίζουν καλά πώς να λειτουργούν τόσο οριζόντια όσο και κάθετα μέσα στον οργανισμό – κάτι που θεωρείται εκ των ουκ άνευ πλέον για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής γύρω από την εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα.

Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να υπογραμμιστεί ότι για μία επιτυχημένη υλοποίηση της όποιας CSR στρατηγικής, απαιτείται η δέσμευση και η συμμετοχή της ανώτερης διοίκησης. Και καθώς η εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα καθίσταται ολοένα και περισσότερο κομμάτι της επιχειρηματικής ατζέντας και βασικό συστατικό των «υπεύθυνων» εταιρειών, τόσο περισσότερο θα συμπεριλαμβάνεται στην ατζέντα των στελεχών της Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού.


Η ανάγκη σύνδεσης CSR και HR
Υπάρχουν πλέον απτές αποδείξεις ότι εφόσον υλοποιείται με αποτελεσματικό τρόπο, η εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση, την ανάπτυξη αλλά και τη διακράτηση του ανθρώπινου δυναμικού. Μελέτες δείχνουν, εδώ και μία δεκαετία, ότι οι πρακτικές εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας θεωρούνται πολύ σημαντικές για το ηθικό των εργαζομένων, την αφοσίωσή τους, το retention και την παραγωγικότητά τους, καθώς και για την προσέλκυση των καλύτερων ταλέντων.

Έρευνες καταδεικνύουν ότι οι κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας στην υλοποίηση CSR περιλαμβάνουν την ύπαρξη ενός σχετικού οράματος, τη δέσμευση της διοίκησης, τη συμμετοχή των εργαζομένων και την ανάπτυξη των απαιτούμενων ικανοτήτων, εργαλείων και κινήτρων. Είναι σαφές ότι η αποδοχή και η συμμετοχή του ανθρώπινου δυναμικού για την επίτευξη των CSR φιλοδοξιών της εταιρείας είναι παραπάνω από κρίσιμη για την επιτυχία. Μελέτες συγκεκριμένων case studies δείχνουν ότι οι HR πρακτικές, όπως η ανάπτυξη ικανοτήτων, μπορούν να βοηθήσουν στην ενσωμάτωση της εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας σε έναν οργανισμό. Οι εταιρείες με καλή CSR φήμη μπορούν να αυξήσουν την αξία των μετοχών τους και να προσελκύσουν το ενδιαφέρον επενδυτών, ενώ ολοένα και περισσότερο αποδεικνύεται ότι η εταιρική κοινωνική υπευθυνότητα αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της φήμης της εταιρείας ως εργοδότη και της πρότασης αξίας για την προσέλκυση των καλύτερων ταλέντων.

Στην έκθεση “Developing the Global Leader of Tomorrow” σημειώνεται ότι πολλές από τις βασικές αρμοδιότητες και διαδικασίες του HR, όπως η οικοδόμηση σχετικών γνώσεων και δεξιοτήτων μέσω προγραμμάτων ανάπτυξης ηγεσίας, τα προγράμματα εξέλιξης σταδιοδρομίας, ο σχεδιασμός διαδοχής, η διαχείριση της απόδοσης και τα προγράμματα παροχής κινήτρων, καθώς και η προσέλκυση και στρατολόγηση νέων ταλέντων, είναι σημαντικά για την ανάπτυξη CSR ικανοτήτων σε έναν οργανισμό – γεγονός που ενισχύει περαιτέρω την ανάγκη για συμμετοχή του τμήματος Ανθρώπινου Δυναμικού στην στρατηγική και την υλοποίηση της εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας.

Ένας άλλος παράγοντας που απαιτεί την ενεργή συμμετοχή των στελεχών του HR είναι ο κεντρικός ρόλος που έχουν οι εργαζόμενοι στην επίτευξη οποιουδήποτε επιχειρηματικού στόχου – και κατ’ επέκταση των CSR επιδιώξεων.

Ως ο βασικότερος, ίσως, παράγοντας αξίας σε έναν οργανισμό, το ανθρώπινο δυναμικό θα πρέπει να είναι engaged για το καθήκον της ενσωμάτωσης της εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας, ώστε να βοηθήσει την εταιρεία να εκπληρώσει τους CSR στόχους της και να τηρήσει τις αρχές της κοινωνικής υπευθυνότητας σε κάθε δραστηριότητά της. Στην εποχή που η πληροφορία «ταξιδεύει» με απίστευτες ταχύτητες και που οι απαιτήσεις του κοινού από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες είναι μεγαλύτερες από ποτέ, οτιδήποτε λιγότερο από αυτό ενέχει τον κίνδυνο να φέρει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα και να βλάψει τη φήμη της εταιρείας.

Μία ακόμα τάση της αγοράς εργασίας που ενισχύει την ανάγκη για σύνδεση ανάμεσα στο CSR και το HR είναι η έλλειψη ταλέντου που οδηγεί στον λεγόμενο «πόλεμο του ταλέντου», όπου η διαφοροποίηση του εργοδότη καθίσταται ολοένα και πιο σημαντική. Οι νεότερες γενιές εργαζομένων, οι περιβόητοι millennials, αλλά και εκείνες που ακολουθούν, δηλώνουν απερίφραστα την προτίμησή τους για αποδεδειγμένα κοινωνικά υπεύθυνους και ηθικούς εργοδότες, αλλά και την προσωπική τους ανάγκη να προσφέρουν ενεργά στο κοινωνικό σύνολο.

Η παγκόσμια τάση για την αξιολόγηση του κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων των επιχειρήσεων οδηγεί ολοένα και περισσότερες εταιρείες στην ενσωμάτωση των πρακτικών κοινωνικής υπευθυνότητας στην επιχειρηματική τους στρατηγική. Και καθώς αυτές οι πρακτικές θα αυξάνονται, οι επαγγελματίες του HR θα διαδραματίζουν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στα CSR προγράμματα – από τη στρατηγική μέχρι και την υλοποίησή τους.

Όπως ήδη έχει αναφερθεί, οι πρακτικές κοινωνικής υπευθυνότητας θεωρούνται σημαντικές για την αφοσίωση των εργαζομένων, το ηθικό, τη διακράτηση, την προσέλκυση και την παραγωγικότητα – ζητήματα που αποτελούν τις βασικές αρμοδιότητες του HR καθώς και βασικές επιδιώξεις των εταιρειών. Άλλωστε, τα οφέλη του CSR για τους εργαζόμενους είναι αναμφισβήτητα τα πλέον ποσοτικά μετρήσιμα και τα πιο συχνά αναφερόμενα οφέλη που σχετίζονται με την υιοθέτηση εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας.


The business case
Ένας εκ των κορυφαίων, αν όχι ο κορυφαίος, παράγοντας που οδηγεί την ανάληψη CSR δράσεων είναι η ανάγκη των εταιρειών να προσελκύουν και να διακρατούν υψηλού επιπέδου εργαζομένους, προκειμένου να ανταποκριθούν στις τρέχουσες και μελλοντικές ανάγκες τους. Ένα ισχυρό employer brand, ευθυγραμμισμένο με τις αξίες και τις ανησυχίες των εργαζομένων, θεωρείται σήμερα ένας από τους πλέον αποδοτικούς τρόπους για τη διακράτηση του ταλέντου, με τους εργαζόμενους να νιώθουν περήφανοι που εργάζονται για μία εταιρεία με υψηλή υπόληψη. Επιπλέον, η αποχώρηση εργαζομένων μπορεί να επιδράσει διασπαστικά, επιβαρύνοντας τους υπόλοιπους εργαζομένους και απορροφώντας χρόνο από τη διοίκηση. Το turnover μπορεί να οδηγήσει σε υψηλά λειτουργικά κόστη, απώλεια μεριδίων αγοράς και μείωση των επιπέδων εξυπηρέτησης πελατών. Μία ολοκληρωμένη στρατηγική performance και talent management, η οποία θα περιλαμβάνει στοιχεία κοινωνικής υπευθυνότητας, μπορεί να μειώσει την πιθανότητα αλλά και τις επιπτώσεις της αποχώρησης εργαζομένων.

Γενικά, παρατηρείται ολοένα και περισσότερο μία αυξανόμενη επιθυμία ανάμεσα στους εργαζόμενους να αντλούν από την εργασία τους την αίσθηση ότι συμβάλλουν σε έναν ευρύτερο σκοπό. Και οι ευτυχέστεροι εργαζόμενοι με αυξημένη εργασιακή ικανοποίηση δεν είναι μόνο περισσότερο παραγωγικοί, αλλά συμβάλλουν και στην ανάπτυξη της καινοτομίας. Ανάμεσα στα σημαντικότερα επιχειρηματικά οφέλη που επιφέρει το employee CSR engagement περιλαμβάνονται τα εξής:

  • Αυξημένη διακράτηση και μείωση των δαπανών recruitment και εκπαίδευσης: Έρευνες δείχνουν ότι περισσότεροι από τα 2/3 των εργαζομένων επιθυμούν να εργάζονται για μια εταιρεία που ενδιαφέρεται ενεργά και έμπρακτα για τα κοινωνικά ζητήματα και το περιβαλλοντικό αποτύπωμά της.
  • Ενίσχυση της προσέλκυσης των καλύτερων ταλέντων: Ιδιαίτερα οι νεότερες γενιές επιδεικνύουν σαφή προτίμηση στις εταιρείες που προάγουν την ισότητα, την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική υπευθυνότητα.
  • Μείωση δαπανών και ενίσχυση εσόδων μέσω της βελτίωσης του ηθικού και της παραγωγικότητας των εργαζομένων: Είναι πλέον καθολικά αποδεκτό ότι όσο πιο κινητοποιημένο και engaged είναι το ανθρώπινο δυναμικό τόσο βελτιώνεται η μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα των εταιρειών.

Ο εθελοντισμός στην καρδία της εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας
Όπως ήδη αναφέρθηκε, το να διαθέτει μία εταιρεία υγιείς πολιτικές κοινωνικής υπευθυνότητας έχει πολλαπλά επιχειρηματικά οφέλη. Αλλά είναι και ένας τρόπος να έχει και θετικές επιδράσεις στο κοινωνικό περιβάλλον και την τοπική κοινωνία στην οποία δραστηριοποιείται. Το πιο ενδεικτικό παράδειγμα, και ίσως αυτό με τα πιο άμεσα αποτελέσματα, είναι ο εταιρικός εθελοντισμός.

Ο εταιρικός εθελοντισμός μπορεί να αποτελέσει μία μεγάλη δύναμη στην προσπάθεια για κοινωνική αλλαγή, αλλά και για την ενίσχυση του employee engagement στην εταιρεία σας. Ολοένα και περισσότερο βλέπουμε εταιρείες είτε να δίνουν στους εργαζόμενούς τους τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε συγκεκριμένα προγράμματα εθελοντικής εργασίας, είτε να αναλαμβάνουν οι ίδιες να αντιμετωπίσουν ένα τοπικό, μη κερδοσκοπικό ζήτημα, προσφέροντας χρόνο και ίδιους ανθρώπινους πόρους. Πρόκειται για μία τάση που βαίνει διαρκώς αυξανόμενη την τελευταία δεκαετία, παρά τις πολλαπλές αλλαγές που συμβαίνουν στον κόσμο και τις κοινωνίες μας.

Γιατί όμως αυτό το φαινόμενο γνωρίζει τόσο σημαντική απήχηση; Τα πλεονεκτήματα της ανάπτυξης ενός εθελοντικού προγράμματος για μία εταιρεία είναι πολλαπλά, δεν περιορίζονται στο φιλανθρωπικό σκοπό που υπηρετούν, ενώ είναι πλέον αποδεδειγμένα. Και δεν πρόκειται απλώς για μία άποψη, όπως αποδεικνύεται από πολλές διαφορετικές έρευνες. Μερικά ενδεικτικά στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον εθελοντισμό στην εργασία και γιατί αυτός λειτουργεί τόσο καλά είναι:

  • Οι νέοι απόφοιτοι εμφανίζονται διατεθειμένοι να θυσιάσουν κατά μέσο όρο το 14,4% της προσδοκώμενης αμοιβής τους προκειμένου να εργαστούν σε κοινωνικά υπεύθυνες εταιρείες, σύμφωνα με μελέτη του Stanford Graduate School of Business.
  • Μελέτη της PwC δείχνει ότι οι πιο αφοσιωμένοι στη δουλειά τους εργαζόμενοι καταβάλουν περισσότερη προσπάθεια (57%) στην εργασία τους, ενώ είναι λιγότερο πιθανό (87%) να παραιτηθούν, σε σχέση με όσους θεωρούν τον εαυτό τους “disengaged”.
  • Έρευνα της Cone αναφέρει ότι το 79% των ανθρώπων προτιμάει να εργάζεται σε μία κοινωνικά υπεύθυνη εταιρεία.
  • Σύμφωνα με την Deloitte Volunteer IMPACT Survey, το 91% των στελεχών HR που συμμετείχαν στην έρευνα πιστεύουν ότι οι pro bono (σσ. χωρίς αμοιβή) υπηρεσίες προσθέτουν αξία στα προγράμματα εκπαίδευσης και ανάπτυξης.

Γιατί μία εταιρεία να επιλέξει τον εθελοντισμό
Θα πρέπει να υπογραμμιστεί σε αυτό το σημείο ότι ο εθελοντισμός δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κίνδυνος αποστράγγισης των υπαρχόντων πόρων. Αντιθέτως, τα τμήματα HR και οι εταιρείες θα πρέπει να το προσεγγίσουν ως μία εξαιρετική ευκαιρία να συμβάλλουν θετικά στην κοινότητα, να ενισχύσουν αποτελεσματικά τις δημόσιες σχέσεις της επιχείρησης και να παρέχουν σημαντικές ευκαιρίες για team building που έχει πραγματικό νόημα. Τα οφέλη του εταιρικού εθελοντισμού υπερβαίνουν σε κάθε περίπτωση την επένδυση σε επιχειρηματικούς πόρους.

Ο εταιρικός εθελοντισμός μπορεί να αποτελέσει μία εξαιρετική εμπειρία σε ατομικό επίπεδο. Λίγα πράγματα στη ζωή είναι τόσο rewarding όσο το αίσθημα της συνεισφοράς σε ένα μεγαλύτερο σκοπό. Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει ότι οι εργαζόμενοι που συμμετέχουν σε εταιρικά προγράμματα εθελοντισμού τείνουν να ασχολούνται περισσότερο με τη δουλειά τους σε σχέση με τους συναδέλφους τους που δεν συμμετέχουν. Οι εθελοντές ανέφεραν επίσης σημαντικά υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από την εργασία τους, κάτι που αποτελεί ένα πολύτιμο πλεονέκτημα για κάθε επιχείρηση.

Η παροχή από την εταιρεία ευκαιριών για εθελοντική εργασία μπορεί να:

  • αυξήσει την αφοσίωση των εργαζομένων και την ικανοποίηση από την εργασία τους
  • ενισχύσει το employee engagement
  • βελτιώσει την παραγωγικότητα
  • προσφέρει στους εργαζόμενους την ευκαιρία να αναπτύξουν νέες δεξιότητες
  • βελτιώσει το ηθικό και να προσφέρει κίνητρα.

Παράλληλα, περισσότερο ίσως από οποιαδήποτε άλλη δράση εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας, το να αποδείξει μία εταιρεία ότι είναι σε θέση να προσφέρει στην κοινότητα με αποδοτικό τρόπο, είναι ένας εξαιρετικός τρόπος να ενισχύσει την καλή της φήμη αλλά και την αναγνώριση του brand της.

“ΓΙΑΤΙ ΤΟ HR ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΕΙ ΤΗΝ CSR AGENDA” IN SUMMARY

  • Οι εταιρείες ολοένα και περισσότερο καλούνται να λαμβάνουν υπόψη στη στρατηγική τους τις επιπτώσεις των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων στην κοινωνία.
  • Η αξιοπιστία των δράσεων εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας εξαρτάται από το αποτέλεσμα και όχι από τις ανακοινώσεις.
  • Το τμήμα HR είναι υπεύθυνο για πολλά από τα βασικά συστήματα και διαδικασίες (π.χ. Recruitment, training, communications) στα οποία βασίζεται η επιτυχημένη υλοποίηση των CSR δράσεων.
  • Τα στελέχη της Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού διαθέτουν τη σχετική γνώση και ικανότητες που σχετίζονται με την εκπαίδευση του οργανισμού και τη διαχείριση της αλλαγής της εταιρικής κουλτούρας.
  • Οι εργαζόμενοι είναι οι βασικοί εμπλεκόμενοι σε οποιοδήποτε πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.