Πρωτοάκουσα τους όρους «επιχειρηματική ηθική» και «επαγγελματική ακεραιότητα» πριν από 20 περίπου χρόνια, στις αρχές της τραπεζικής μου καριέρας σε πολυεθνικό οργανισμό. Οι δύο αυτές έννοιες περιλαμβάνονταν στους κώδικες δεοντολογίας της εταιρείας και αποτελούσαν τις βασικές αξίες της οργανωσιακής της κουλτούρας. Ομολογώ ότι δεν καταλάβαινα γιατί δινόταν τόση έμφαση στις έννοιες αυτές. Δεν καταλάβαινα γιατί θα έπρεπε κάποιοι να μας πουν ότι πρέπει να δουλεύουμε με αυτόν τον τρόπο, λες και δεν το γνωρίζαμε από μόνοι μας…

Χρόνια αργότερα, διδάσκοντας σε σεμινάρια πάνω σε θέματα Κανονιστικής Συμμόρφωσης, λέω με λύπη στους ακροατές μου ότι το 50% των περιπτώσεων απάτης σε μια επιχείρηση αποτελούν οι περιπτώσεις εσωτερικής απάτης, δηλαδή απάτης από τους ίδιους τους υπαλλήλους σε βάρος του οργανισμού όπου εργάζονται. Σκάνδαλα οικονομικής κακοδιαχείρισης, κατάρρευση εταιρειών λόγω κακής ή ελλιπούς εταιρικής διακυβέρνησης, εμπλοκή διευθυνόντων προσώπων σε περιστατικά κατάχρησης αγοράς, καταστάσεις σύγκρουσης συμφερόντων, περιστατικά δωροδοκίας, εμπλοκή σε περιπτώσεις ξεπλύματος χρήματος, είναι μερικά από τα παραδείγματα καταπάτησης των αρχών και των κανόνων της επιχειρηματικής ηθικής.

Τι σημαίνει ο όρος
Τι σημαίνει όμως «επιχειρηματική ηθική»; Τι σημαίνει όταν λέμε ότι πρέπει να λειτουργούμε σύμφωνα με τις αρχές της «επαγγελματικής ακεραιότητας»; Η απαρχή των εννοιών – και μη μας φανεί παράξενο – βρίσκεται στα αρχαία ελληνικά κείμενα. Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια αναλύει την έννοια της «ηθικής αρετής», της αρετής δηλαδή ως αποτέλεσμα του «έθους», της συνήθειας: πώς οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν καλύτεροι και πώς ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος με την επανάληψη ηθικών πράξεων.

Οι «έξεις» γεννιούνται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Έτσι, πρέπει να φροντίζουμε οι ενέργειές μας να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που να στοχεύουν στο να γινόμαστε δίκαιοι, σώφρονες, καλοί. Στο πλαίσιο των σύγχρονων αρχών ορθής εταιρικής διακυβέρνησης, οι εργαζόμενοι δεν υποχρεούνται μόνο να αποδεικνύουν την επαγγελματική τους τεχνογνωσία αλλά, κυρίως, να φροντίζουν για τη διαφύλαξη της εμπιστοσύνης που έχουν στην εταιρεία οι πελάτες, οι μέτοχοι και το ευρύ κοινό. Οι σύγχρονοι κώδικες δεοντολογίας των εταιρειών αντικατοπτρίζουν αυτό ακριβώς το σκεπτικό: ποιο είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλουμε να λειτουργούμε ως εργαζόμενοι ώστε να διασφαλίζουμε την τήρηση των αξιών της επιχειρηματικής ηθικής και ακεραιότητας.

Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα αρχών επιχειρηματικής ηθικής:
* Σύγκρουση συμφερόντων
Μία έννοια που μπορούμε να τη συναντήσουμε σε κώδικες δεοντολογίας και διαδικασίες εταιρειών από το χρηματοπιστωτικό χώρο, το χώρο της υγείας, το χώρο του λιανεμπορίου. Ως σύγκρουση συμφερόντων ορίζεται η κατάσταση άμεσου ή έμμεσου ανταγωνισμού μεταξύ των συμφερόντων των οργανισμών και των πελατών τους ή και μεταξύ πελατών. Οι εργαζόμενοι, με σκοπό να αποφύγουν οποιονδήποτε κίνδυνο σύγκρουσης συμφερόντων, θα πρέπει να δηλώνουν οποιαδήποτε προσωπική σχέση με πελάτη ή με προμηθευτή (μέτοχο ή σύζυγο μετόχου) καθώς και οποιαδήποτε φιλική σχέση με διευθυντικό στέλεχος ή διευθυντή πωλήσεων, εάν η θέση τους στην εταιρεία τους φέρνει σε επαγγελματική επαφή με το συγκεκριμένο πελάτη ή τον προμηθευτή. Οι εργαζόμενοι οι οποίοι κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, γίνονται αποδέκτες εμπιστευτικών καθώς και άλλων ευαίσθητων εσωτερικών πληροφοριών, απαγορεύεται να μεταβιβάζουν ή να διαθέτουν τις πληροφορίες αυτές ακόμα και προς το υπόλοιπο προσωπικό της εταιρείας. Απαγορεύεται η διασπορά πληροφοριών προς τρίτους, όπως π.χ. στοιχείων, μηχανογραφικών αρχείων, τεχνογνωσίας, που αφορούν ονόματα πελατών, όρων και προϋποθέσεων συνεργασίας ή γενικά πληροφοριών και όρων που άπτονται των δραστηριοτήτων της εταιρείας.

* Κατάχρηση αγοράς
Μια «προνομιακή πληροφορία» είναι μία μη δημόσια και ακριβής πληροφορία που αφορά ή την κατάσταση ενός εκδότη χρεωγράφων ή συναλλαγών ή τις προοπτικές μιας κινητής αξίας, γενικά ενός χρηματοπιστωτικού μέσου, που γίνεται το αντικείμενο μιας οργανωμένης αγοράς, η οποία πληροφορία, εάν θα γνωστοποιείτο, θα μπορούσε να έχει επίπτωση στην αξία του συγκεκριμένου χρηματοπιστωτικού μέσου. Οι υπάλληλοι οι οποίοι διαθέτουν προνομιακές πληροφορίες λόγω της ασκήσεως των καθηκόντων τους, υποχρεούνται να μην τις εκμεταλλευτούν αγοράζοντας ή πουλώντας τα σχετικά χρεώγραφα ή τα χρηματοπιστωτικά μέσα, είτε για λογαριασμό της εταιρείας, είτε για δικό τους λογαριασμό ή για τρίτους συμπεριλαμβανομένου ενός πελάτη, πριν γνωστοποιηθούν αυτές οι πληροφορίες δημόσια στο κοινό.

Όσα άτομα διαθέτουν προνομιακή πληροφορία λόγω της ανάμειξής τους σε μια οικονομική συναλλαγή, υποχρεούνται να απέχουν από τη χρήση της πληροφορίας αυτής προκειμένου να μην αποκομίσουν προσωπικό όφελος από τη συναλλαγή αυτή. Ειδικότερα, δεν πρέπει να προβούν σε συναλλαγές σύμφωνα με εντολές που δεν έχουν εκτελεστεί, είτε επειδή η σημασία τους ενδέχεται να επηρεάσει την αγορά, είτε επειδή προέρχονται από άτομα που έχουν εσωτερική πληροφόρηση. Οι υπάλληλοι πρέπει να απέχουν από τη διάδοση στο κοινό, μέσω οποιωνδήποτε τρόπων, ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών προκειμένου να επηρεάσουν την τρέχουσα αξία ή τις αγορές των χρηματοπιστωτικών μέσων καθώς και πληροφορίες σχετιζόμενες με τιμές μετοχών ή εν γένει χρηματιστηριακών μέσων.

* Ξέπλυμα χρήματος
Οι εργαζόμενοι σε χρηματοπιστωτικό οργανισμό υποχρεούνται να λαμβάνουν όλα τα απαιτούμενα και αναγκαία μέτρα τα οποία ορίζονται από το Νόμο για την Πρόληψη και Καταστολή της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες, με σκοπό τη διαφύλαξη του ονόματος και της εμπορικής φήμης του πιστωτικού ιδρύματος από ενέργειες οι οποίες σχετίζονται με τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και τη διαφθορά. Σε περίπτωση που αμφιβάλλουν ή διστάζουν σχετικά με τη συμπεριφορά που επιβάλλεται, θα πρέπει να απευθυνθούν στον άμεσα ανώτερό τους, ή στο εντεταλμένο Διευθυντικό Στέλεχος.

* Επιχειρηματικά δώρα
Μία περίπτωση που μπορεί να συναντήσουμε σε όλους τους κλάδους:
Το επιχειρηματικό δώρο είθισται να προσφέρεται σε πελάτες ή προμηθευτές ως ένδειξη αναγνώρισης και εκτίμησης μίας καλής συνεργασίας και -φυσικά- είναι μία πράξη θεμιτή και πολύ επαγγελματική. Εντούτοις, η επιβολή κάποιων ορίων και προϋποθέσεων είναι απαραίτητη ώστε να μη χρησιμοποιηθεί το επιχειρηματικό δώρο ως μέσο δωροδοκίας για την ικανοποίηση κάποιων προσωπικών συμφερόντων ή την προώθηση ενεργειών που δεν ανταποκρίνονται στις θεμιτές και αποδεκτές πολιτικές της εταιρείας.
Ο περιορισμός των επιχειρηματικών δώρων σε περιόδους όπου συνήθως ανταλλάσσονται δώρα (π.χ. Χριστούγεννα, ονομαστική εορτή) και ο καθορισμός ανώτατου χρηματικού ορίου ως προς την αξία του δώρου και τη συχνότητα προσφοράς, είναι κάποιες ασφαλιστικές δικλείδες για την προστασία της εταιρείας από ανήθικες πρακτικές.

* Δυνατότητα «whistle-blowing»
Θα τη συναντήσουμε κυρίως σε πολυεθνικές εταιρείες με ανεπτυγμένους κώδικες δεοντολογίας, συστήματα ελέγχων τήρησης των κανόνων και οργανωτική δομή τέτοια που να επιτρέπει την ύπαρξη τέτοιων σχημάτων. Το whistle-blowing είναι η δυνατότητα του κάθε εργαζομένου να αναφέρει περιστατικά που έχουν υποπέσει στην αντίληψή του και που ενδέχεται να υποδηλώνουν απάτη, κακοδιαχείριση, διαρροή εμπιστευτικής πληροφορίας κ.λπ.

Η αναφορά του υπαλλήλου τηρείται μυστική ενώ διεξάγεται έρευνα από την αρμόδια υπηρεσία για τη διαλεύκανση της υπόθεσης. Φτάνουν μόνο οι γραπτοί κώδικες δεοντολογίας; Αν κρίνουμε από τα μεγάλα ποσοστά εσωτερικής απάτης, μάλλον όχι. Τι παραπάνω χρειάζεται; Θα τονίσουμε τη μεγάλη σημασία της εκπαίδευσης σε όλες της τις μορφές: εκπαίδευση μέσα στην αίθουσα, ενίσχυση με σύντομα επαναληπτικά προγράμματα e-learning, υπενθύμιση των βασικών σημείων με ένα σύντομο e-mail ή SMS. Και επειδή μαθαίνουμε όχι τόσο από αυτά που ακούμε όσο από αυτά που βλέπουμε ή/και εισπράττουμε διαισθητικά μέσα από την αλληλεπίδραση, έχει πολύ μεγάλη σημασία η εταιρική κουλτούρα, το σύνολο των αξιών, στάσεων και συμπεριφορών που παρατηρούνται μέσα στην επιχείρηση, στην καθημερινή συμπεριφορά και δράση των προϊσταμένων μας και των συναδέλφων μας.