Το συνεχώς μεταβαλλόμενο μακροοικονομικό πλαίσιο της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα επέφερε σημαντικές αλλαγές όχι μόνο στη δομή και λειτουργία των επιχειρήσεων αλλά και στην ευμετάβλητη αγορά εργασίας εντός της οποίας διαμορφώνονται τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης εργασιακής ζωής του ατόμου.

Με την επαγγελματική αποκατάσταση να αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αξίες στη ζωή του ανθρώπου, η μη εκπλήρωση της ενδέχεται να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του ατόμου και το αντίθετο. Η προσωπικότητα του υποψήφιου και ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει την πρόκληση της εξεύρεσης εργασίας, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πώς διαμορφώνεται η συναισθηματική και ψυχολογική του κατάσταση κατά την προσπάθεια πραγμάτωσης των επαγγελματικών επιδιώξεών του.

Προκειμένου να εξετάσουμε το ρόλο της προσωπικότητας και τις συνέπειες των διαφορετικών τρόπων αναζήτησης εργασίας στη συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση των υποψηφίων, δημιουργήσαμε δύο ξεχωριστά ερευνητικά μοντέλα. Με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου πραγματοποιήσαμε έρευνα σε πρόσφατα αποφοίτους ΑΕΙ ή ΤΕΙ και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών που την περίοδο Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου 2009 αναζητούσαν εργασία. Οι 149 συμμετέχοντες αρχικά κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις αναφορικά με προσωπικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την αναζήτηση εργασίας.

Στη 2η φάση της έρευνας οι ίδιοι κλήθηκαν να συμπληρώσουν για δύο εβδομάδες σε καθημερινή βάση ένα ερωτηματολόγιο αναφορικά με τον τρόπο που έψαχναν για εργασία αλλά και τα συναισθήματα που τους προκαλούσε η όλη διαδικασία. Το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε έστω και μια φορά από 85 άτομα εκ των οποίων τα 51 ολοκλήρωσαν την έρευνα απαντώντας για ολόκληρο το διάστημα των δύο εβδομάδων και στο τέλος τους απάντησαν σε ερωτήσεις σχετικά με την ανεύρεση εργασίας (αριθμό συνεντεύξεων, προτάσεις για εργασία, επαγγελματική αποκατάσταση).

Αναζήτηση εργασίας
Είδαμε ότι οι υποψήφιοι, ανάλογα με το στάδιο αναζήτησης στο οποίο βρίσκονται, επιδίδονται σε συμπεριφορές «προετοιμασίας» και «δράσης» καθορίζοντας έτσι την ένταση με την οποία ψάχνουν για δουλειά.

Συχνότερες είναι οι ενέργειες «προετοιμασίας» από τις ενέργειες «δράσης» καθώς τα άτομα συνηθίζουν να μελετούν αγγελίες, να ανανεώνουν και να αποστέλλουν το βιογραφικό τους, να καταχωρούν τα στοιχεία τους σε ιστοσελίδες και να συμπληρώνουν αιτήσεις για θέσεις εργασίας (προπαρασκευαστική αναζήτηση εργασίας) πιο εντατικά από το να μιλούν με συγγενείς ή φίλους, προηγούμενους εργοδότες ή γνωστούς σε επιχειρήσεις για μία πιθανή δουλειά, να συμμετέχουν σε συνεντεύξεις και να επικοινωνούν αυτοβούλως με πιθανούς εργοδότες και γραφεία ευρέσεως εργασίας (ενεργή αναζήτηση εργασίας).

Ακόμη πιο έντονη φαίνεται να είναι η γενική προσπάθεια που καταβάλλουν τα άτομα κατά την αναζήτησή τους, η οποία αφορά στην ποσότητα ενέργειας, χρόνου και υπομονής που διαθέτουν κατά τη διάρκεια αυτής. Ιδιαιτέρως διαδεδομένη είναι η χρήση των επίσημων πηγών πληροφόρησης για τις νέες θέσεις εργασίας, με το διαδίκτυο να φιγουράρει πρώτο στην εν λόγω κατάταξη. Η συντριπτική πλειοψηφία (86%) των υποψηφίων χρησιμοποιεί καθημερινά τις υπηρεσίες του διαδικτύου στην αναζήτησή του ενώ πηγές πληροφόρησης όπως οι αγγελίες εφημερίδων, το πανεπιστήμιο και τα γραφεία αναζήτησης εργασίας χρησιμοποιούνται σε πολύ μικρότερα ποσοστά (36%, 20% και 12% αντίστοιχα).

Αντιθέτως, οι προσωπικές συστάσεις και γνωριμίες (ανεπίσημες πηγές πληροφόρησης) δεν προτιμώνται εξίσου από τους υποψήφιους εργαζόμενους.
Διαφορές στη συχνότητα χρήσης των ανεπίσημων πηγών πληροφόρησης προκύπτουν ανάλογα με το γένος του υποψηφίου καθώς ο ανδρικός πληθυσμός κάνει χρήση αυτών σε διπλάσιο βαθμό από ότι ο γυναικείος. Γενικά όμως, τα βιογραφικά/δημογραφικά χαρακτηριστικά όπως η ηλικία, το γένος και το επίπεδο μόρφωσης δεν επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αναζητούν ή βρίσκουν εργασία.

Υποψήφιοι σε «κρίση»
Δυσεύρετες φαίνεται να είναι οι θέσεις εργασίας για τους πρόσφατα αποφοίτους αφού οι περισσότεροι συμμετέχοντες – 68,6% του δείγματος – δηλώνουν ότι δεν είχαν μια επιτυχημένη διαδικασία αναζήτησης εργασίας υπενθυμίζοντάς μας τις συνέπειες της παγκόσμιας ύφεσης στην ελληνική αγορά. Οι περισσότερες εταιρείες φαίνεται ότι διατήρησαν συγκρατημένη πολιτική σε θέματα προσλήψεων προσωπικού τους τελευταίους μήνες του 2009, αφού η πλειοψηφία του δείγματος συμμετείχε σε ένα διάστημα δύο μηνών σε 1 συνέντευξη και έλαβε από 0 έως 1 πρόταση για εργασία, ενώ μόλις τα 16 από 51 άτομα αναφέρουν ότι βρήκαν τελικά εργασία.

Είναι φανερό λοιπόν ότι η συμμετοχή των υποψηφίων στη διαδικασία των συνεντεύξεων έχει μειωθεί αισθητά εξαιτίας του μικρού αριθμού των νέων θέσεων εργασίας. Ωστόσο, παρατηρήθηκε σχέση μεταξύ αριθμού συνεντεύξεων, προτάσεων και απόκτησης εργασίας. Τα άτομα που αποκαταστάθηκαν επαγγελματικά είχαν συμμετάσχει σε διπλάσιο αριθμό συνεντεύξεων από τα άτομα που δεν βρήκαν τελικά εργασία. Επιπλέον, τα άτομα που βρήκαν εργασία είχαν λάβει περισσότερες προτάσεις εργασίας από τα άτομα που συνέχιζαν να ψάχνουν για δουλειά.

Ψυχολογική ευεξία ή κατάθλιψη;
Σημαντικά ήταν τα ευρήματά μας όσον αφορά στα συναισθήματα που προκαλεί η διαδικασία αναζήτησης εργασίας στους υποψηφίους. Ξεκινώντας από την προσωπικότητα και πώς αυτή επιδρά στην ψυχολογική ευεξία (θετική & αρνητική συναισθηματικότητα) του ατόμου, βρήκαμε όλες τις ατομικές διαφορές να συσχετίζονται με αυτήν. Η προνοητική προσωπικότητα προβλέπει καλύτερα τα θετικά συναισθήματα από όλες τις άλλες ατομικές διαφορές που αξιολογήσαμε.

Έτσι λοιπόν:

  • Όσο περισσότερο «προνοεί» κάποιος κατά την αναζήτηση εργασίας- συνηθίζει δηλαδή να παίρνει πρωτοβουλίες και να δραστηριοποιείται αντί να προσαρμόζεται και να καθορίζεται από τις αλλαγές του περιβάλλοντος -τόσο πιο θετικά (συναισθηματικά) αντιδρά στα διάφορα γεγονότα που του συμβαίνουν. Μια προνοητική συμπεριφορά δηλαδή ενδέχεται να «προλάβει» δυσάρεστες καταστάσεις όπως αρνήσεις ή απορρίψεις από πιθανούς εργοδότες και συνεπώς να προστατεύσει τη συναισθηματική και ψυχολογική ευεξία του υποψηφίου.
  • Όσο μεγαλύτερη εμπιστοσύνη έχουν τα άτομα που ψάχνουν για δουλειά στους εαυτούς τους (αυτεπάρκεια) ότι θα βρουν τελικά εργασία τόσο καλύτερα είναι τα επίπεδα της ψυχικής τους υγείας και το αντίθετο.
  • Όσο πιο ευσυνείδητος είναι κάποιος τόσο καλύτερη ψυχολογική κατάσταση έχει και το αντίθετο.
  • Όσο μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση έχουν τα άτομα τόσο λιγότερο αρνητικά συναισθήματα βιώνουν.
  • Τα άτομα που αναζητούν εργασία και διαθέτουν υψηλή αυτεπάρκεια ή υψηλή ευσυνειδησία ή προνοητική προσωπικότητα ή υψηλή αυτοεκτίμηση έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν και ξεκάθαρους στόχους κατά την αναζήτηση εργασίας. Κι όταν το άτομο που ψάχνει για εργασία έχει ξεκάθαρους στόχους έχει γενικώς καλύτερη ψυχολογική κατάσταση.

Αντιθέτως, οι συμπεριφορές αναζήτησης εργασίας και τα υψηλά επίπεδα ψυχικής υγείας δεν φαίνεται να συσχετίζονται.

  • Όσο περισσότερο δεσμεύεται κάποιος στην προπαρασκευαστική ή ενεργή αναζήτηση εργασίας τόσο περισσότερο τον χαρακτηρίζουν τα αρνητικά συναισθήματα.
  • Όταν κάποιος καταβάλει μεγάλη προσπάθεια κατά την αναζήτηση εργασίας είναι πιθανό να αντιμετωπίσει περισσότερες αρνητικές εμπειρίες, όπως για παράδειγμα το αίσθημα της απόρριψης, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η θλίψη που νιώθει.

Ωστόσο, η συμπεριφορά που προβλέπει καλύτερα την αρνητική συναισθηματικότητα είναι η ενεργή αναζήτηση εργασίας. Βέβαια, η τελευταία συσχετίζεται και με τη θετική συναισθηματικότητα υποδηλώνοντας ότι η αναζήτηση εργασίας μπορεί να έχει διττό ρόλο στην συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, είτε ευεργετικό είτε στρεσογόνο.

Συνοψίζοντας τα ερευνητικά μας συμπεράσματα  προτείνουμε τα εξής:

  • Οι σύμβουλοι καριέρας να καθοδηγούν και να εκπαιδεύουν σωστά τους υποψηφίους δίνοντάς τους πρακτικές οδηγίες αναφορικά με τους καλύτερους τρόπους αναζήτησης εργασίας και τον χειρισμό τυχόν ατυχιών, απορρίψεων και απογοητεύσεων, ώστε να είναι σε θέση να ξεπερνούν τα εμπόδια της αναζήτησης εργασίας αλλά και να προστατεύουν την συναισθηματική και ψυχική τους υγεία μετατρέποντας την όλη διαδικασία σε μια ευχάριστη και κυρίως αποτελεσματική εμπειρία.
  • Οι υποψήφιοι εργαζόμενοι προκειμένου να προστατεύσουν την ψυχική τους υγεία, σε μια περίοδο που οι απορρίψεις ενδέχεται να είναι πολύ περισσότερες από τις προσλήψεις, οφείλουν να αναζητούν εργασία οργανωμένα και συστηματικά, να έχουν ξεκάθαρους στόχους, πίστη στον εαυτό τους και να παίρνουν πρωτοβουλίες ώστε να προλαβαίνουν τυχόν δυσάρεστες καταστάσεις. Σημαντικό είναι να αφιερώνουν χρόνο στις ενέργειες προετοιμασίας (αναζήτηση ευκαιριών, μελέτη αγγελιών, ανανέωση και αποστολή βιογραφικών) σε σημείο όμως που αυτό δεν τους εξαντλεί ψυχικά. Χρειάζεται σωστή κατανομή χρόνου και αξιοποίηση πόρων ώστε να δημιουργηθεί ένα προσφορότερο κλίμα για την εύρεση εργασίας.