Η ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων μπορεί να γίνει με παραδοσιακούς ή σύγχρονους τρόπους, σε ομάδες ή μεμονωμένα, παθητικά ή ενεργητικά, σε τάξεις ή απ’ όπου κι αν είσαι, κυρίως με ακρόαση «δασκάλων» και σημειώσεις ή κυρίως με βιβλία ή κυρίως με ηλεκτρονικά μέσα.

Όσο η τεχνολογία προχωρά και δίνει προσφορότερες δυνατότητες και όσο η κοινωνία διαφοροποιείται, οικονομικά, εργασιακά, περιφερειακά, κ.λπ., τόσο το μίγμα των μεθόδων που χρησιμοποιούν διάφορα προγράμματα εκπαίδευσης και μάθησης διαφοροποιείται από το παρελθόν και γίνεται πιο περιεκτικό, ποικίλο και πολύπλοκο. Αυτές οι συχνά απότομες και έντονες αλλαγές μεθόδων εκπαίδευσης, κυρίως όταν είναι ξενόφερτες, προπορεύονται του εγχώριου νομικού πλαισίου, που τις διέπει και τότε μπορεί να θεωρηθούν εκτός του νομικού πλαισίου (όπως το Distance Learning), επειδή δεν εμπίπτουν σε νόμους, οι οποίοι βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση και εξέλιξη.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, αν η επιμονή να υπαχθούν ταχύτητα και βίαια, σε ακόμη υπό συμπλήρωση νομικό πλαίσιο, κάποιοι τρόποι μάθησης που ακόμη δεν έχουν καθιερωθεί στη χώρα μας, άρα δεν είναι πλήρως και ευρέως κατανοητοί, τότε υπάρχει μεγάλος κίνδυνος, λόγω πίεσης, να δημιουργηθούν εκπαιδευτικά τέρατα και να γίνουν μεγάλες και παράλογες αδικίες, για τις οποίες πάλι σύντομα θα μας πουν «mea culpa».

Επομένως, θέματα που βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση είναι φρόνιμο να μελετηθούν πρώτα προσεκτικά και μετά διαβουλεύσεις με τις διάφορες πλευρές να υπαχθούν όπου δει χωρίς βία. Έτσι θα γίνει εντελώς κατανοητό ότι η ευέλικτη, εμπλουτισμένη μέθοδος ανάπτυξης γνώσεων, που αποκαλείται εξ αποστάσεως μάθηση (Distance Learning, D.L.) είναι μία υβριδική, προηγμένη μέθοδος, που δεν ανταγωνίζεται, αλλά συμπληρώνει την παραδοσιακή εκπαίδευση, αφού απευθύνεται σε άτομα/στελέχη που δεν εξυπηρετούνται από τα παραδοσιακά προγράμματα.

Ανάδυση της Μάθησης εξ αποστάσεως
Ας σημειωθεί ότι η ανάπτυξη της μεθόδου D.L. απαιτεί ένα πολύπλοκο σύστημα ικανοτήτων από την ομάδα καθηγητών που δημιουργεί τα προγράμματα αυτά, γι’ αυτό μόνο τα κορυφαία ξένα και πρωτοποριακά πανεπιστήμια έχουν τολμήσει να δημιουργήσουν μεταπτυχιακά προγράμματα D.L. Και στην Ελλάδα τα τέσσερα από τα κορυφαία Βρετανικά Πανεπιστήμια (σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ, 26/9/09) προσφέρουν μόνο Distance Learning (Leicester/ iCon, Surrey/ CeMS, Strathclyde/ IMS, Heriot Watt/ CeMS).

Τα προγράμματα D.L. είναι εντελώς διαφορετικός τρόπος ανάπτυξης γνώσεων από τα καθιερωμένα προγράμματα των παραδοσιακών πανεπιστημίων. Ήδη ο τίτλος τους μαρτυρεί τη διαφορά. Πρόκειται για μέθοδο μάθησης που σημαίνει απόκτηση γνώσεων από άτομα και όχι εκπαίδευση, που σημαίνει ομιλία από διδάσκοντα σε τάξη.

Καταβάλλεται φροντίδα τα προγράμματα αυτά, όχι μόνο να είναι ευπροσάρμοστα στις ανάγκες του κάθε μεμονωμένου ατόμου, αλλά και τα ίδια να προσαρμόζονται δυναμικά στις εξελίξεις της τεχνολογίας και της κοινωνίας. Τα προγράμματα D.L. προσφέρουν μάθηση προσαρμοσμένη στο χρόνο, το χώρο, το ρυθμό και τις εξατομικευμένες συνθήκες κάθε ατόμου. Βασίζονται κυρίως στην ηλεκτρονική επικοινωνία με το πανεπιστήμιο και όλες τις υπηρεσίες του, με τους καθηγητές και τους άλλους φοιτητές και αποφοίτους και μάλιστα στ’ αγγλικά.

Βέβαια δίνονται και δυνατότητες προσωπικής επικοινωνίας για ενημέρωση, επίλυση προβλημάτων, καθοδήγηση εργασιών και διευκρινίσεις περιεχομένου, ατομικά ή ομαδικά.

Τα άτομα που επιλέγουν τη Μάθηση εξ αποστάσεως είναι συνειδητοποιημένα ότι θα σταδιοδρομήσουν στο μέλλον με προσόντα όχι βέβαια του παρελθόντος. Η μάθηση με βάση τη διεθνή γλώσσα (αγγλική), με εργαλείο την έντονη διεθνή επικοινωνία (τη διαδικτυακή) και τη δημιουργία διεθνών σχέσεων (παγκόσμια δικτύωση) βοηθά στην πολύ σημαντική ανάπτυξη και των τριών αυτών στοιχείων επιτυχίας που αποτελούν απαραίτητα προσόντα κάθε ατόμου που θέλει να είναι ελεύθερος πολίτης του κόσμου και όχι εγκλωβισμένος.

Η μέθοδος D.L. ως τρόπος βιώσιμης αυτοανάπτυξης (sustainable self-development) δημιουργεί το εξαιρετικό προσόν συνδυασμού γνώσεων, γεγονότων, συνθηκών και προοπτικών για συναγωγή των καταλληλότερων τρόπων πρόβλεψης και αντιμετώπισης προβλημάτων.

Συσχετισμός με το ΕΑΠ και τον ΔΟΑΤΑΠ
Κάπως παρεμφερείς στόχους έχει και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, που ήδη αριθμεί πολλές χιλιάδες φοιτητές κάθε χρόνο (και μάλιστα με πάρα πολύ διαφορετικά κριτήρια αποδοχής), αλλά με πιο «σφιχτό» νομικό πλαίσιο.

Εν τούτοις και στο ΕΑΠ όχι μόνο δεν λείπουν υποστηρικτικά μαθήματα, αλλά αυτά είναι καθιερωμένα και σχεδόν υποχρεωτικά και μάλιστα με αρκετές δεκάδες ώρες για κάθε μάθημα σε γνωστούς εκ των προτέρων χώρους και χρόνους. Όλη αυτή η προσωπική υποστήριξη και διδασκαλία παρέχεται στους φοιτητές παρότι έχουν τη δυνατότητα και το δικαίωμα να επικοινωνούν άνετα, ηλεκτρονικά και τηλεφωνικά με τους καθηγητές που τους διδάσκουν και τους καθοδηγούν.

Κατ’ αντιστοιχία με το D.L., μήπως θα έπρεπε και τα προγράμματα του ΕΑΠ να υπαχθούν στο νόμο για τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης (ΚΕΜΕ); Κανείς βέβαια δεν διανοείται να απαιτήσει κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό άλλωστε ο ΔΟΑΤΑΠ (Διαπανεπιστημιακός Οργανισμός Αναγνώρισης Τίτλων Αλλοδαπών Πανεπιστημίων – πρώην ΔΙΚΑΤΣΑ) έχει αναγνωρίσει την ισοτιμία των πτυχίων σε αρκετούς αποφοίτους στην Ελλάδα διαφόρων Προγραμμάτων distance learning (D.L.) των προαναφερθέντων Πανεπιστημίων.

Όμως ας φανταστούμε το ΕΑΠ να επεκτείνεται όχι μόνο σ’ όλα τα σημεία της ελληνικής επικρατείας, όπως τώρα, αλλά να προσφέρει τις υπηρεσίες του για παράδειγμα στους πολλές χιλιάδες Ελληνόφωνους κατοίκους π.χ. της Γερμανίας. Δεν θα πρέπει να διεξάγονται προγράμματά του με τον ίδιο τρόπο εκεί και οι διδάσκοντες να επισκέπτονται τις χώρες εκείνες ή άλλα κατάλληλα άτομα να προσφέρουν εκεί τις ίδιες υπηρεσίες; Αλήθεια, είναι ενδιαφέρον ότι δεν έχει γίνει ακόμη η κίνηση αυτή εκ μέρους του ΕΑΠ, ώστε και εκπαίδευση να προσφέρει σ’ όσους δεν μπορούν να έλθουν για σπουδές, και να ενσωματωθούν εκπαιδευτικά στη μητέρα πατρίδα.

Πιθανώς η προσπάθεια για οικονομική σύνδεσή τους με την Ελλάδα (που καταβάλλεται στις μέρες μας με τη δημιουργία ομολόγων για τους απόδημους) θα είχε περισσότερη δικαιολόγηση και επιτυχία αν τους είχαμε «δει» και εκπαιδευτικά (μέσω ΕΑΠ) σαν ένα κομμάτι του ελληνισμού.

Φροντιστηριακή υποστήριξη
Εξάλλου και στα ελληνικά κρατικά ΑΕΙ και ΤΕΙ δεν απαγορεύεται η εξεύρεση βοήθειας από τους φοιτητές που αισθάνονται αδυναμία σε κάποια μαθήματα και πολλά άτομα ή φροντιστήρια ευδοκιμούν, γύρω από τις διάφορες σχόλες, όπου οι ενδιαφερόμενοι ατομικά ή ομαδικά, δωρεάν ή με αμοιβή λαμβάνουν εκπαιδευτικές βοήθειες πάσης φύσεως, για μάθηση ή συγγραφή εργασιών.

Πολλοί φοιτητές στην Ελλάδα προ και μεταπτυχιακοί λαμβάνουν το πτυχίο τους με τέτοιες βοήθειες. ‘Η μήπως δεν ξέρουμε ότι πολλοί που σπουδάζουν στο εξωτερικό για τις διατριβές τους παίρνουν στοιχεία από την Ελλάδα και ενδεχομένως αρκετή ακόμη βοήθεια ουσιαστική, τεχνική και γλωσσική; Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι τα φροντιστήρια αυτά επεμβαίνουν καταλυτικά στην ακαδημαϊκή, εκπαιδευτική διαδικασία.

Ούτε ότι τα προγράμματα του αντίστοιχου ελληνικού ή ξένου Πανεπιστημίου χάνουν τον χαρακτήρα τους και πρέπει να διέπονται, λόγω των εξωτερικών φροντιστηριακών μαθημάτων, από άλλα άρθρα του Νέου Νόμου περί ΚΕΜΕ και περί Δια Βίου Μάθησης.

Ανάγκη επέκτασης του ρυθμιστικού πλαισίου
Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι η ζωή και η εξέλιξη προχωρά. Το σύγχρονο «τοπίο» σε ότι αφορά και την εκπαίδευση έχει γίνει παγκοσμιοποιημένο, ευμετάβλητο, πολύπλοκο και οι τρόποι μάθησης και οι συνδυασμοί τους πάμπολλοι και διάχυτοι.

Η δυναμική της μάθησης με γρήγορη εξέλιξη διαπερνά τα παραδοσιακά στεγανά και ξεπερνά τους προϋπάρχοντες νόμους, γι’ αυτό άλλωστε χρήζουν τροποποιήσεων και συμπληρώσεων.

Οι νόμοι γίνονται για να ρυθμίζουν ό, τι η ζωή αναπτύσσει και όχι για να περιορίζουν την ανάπτυξη της ζωής και την εξέλιξη στις παλιές συνθήκες. Είναι ευτύχημα ότι τον τελευταίο καιρό το Υπουργείο Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης ασχολείται σοβαρά και με επανειλημμένα νομοθετήματα φροντίζει να μπει τάξη. Θα πρέπει πάντως και στη Δια Βίου Μάθηση και την εξ αποστάσεως να δοθεί πνοή ανάπτυξης.

Αυτό ενδεχομένως θα επιτευχθεί όταν οργανωθούν οι αρμόδιες υπηρεσίες που θα υπάγονται στην νέα Υφυπουργό της Δια Βίου Μάθησης. Τότε η ΔΒΜ θα μπορεί να αξιοποιηθεί από όλους  αυτούς που ασχολούνται με επαγγελματισμό με την εκπαίδευση-μάθηση και από πάρα πολλά άτομα που διαφορετικά δεν εξυπηρετούνται με τις σημερινές δομές, αλλά και από όσους έχουν ανάγκη από υπηρεσίες μάθησης, συνήθως όμως είναι αποκλεισμένοι από τέτοιες δυνατότητες λόγω περιορισμών τους από επαγγελματικούς λόγους, ή περιοχής που διαμένουν, ή δυσχέρειας στη μετακίνηση.

CV
Ο Δρ. Χαράλαμπος Κ. Κανελλόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής, με 38 χρόνια πείρα (διδακτική, ερευνητική και διοικητική) σε Γερμανικά, Αμερικανικά και Ελληνικά Πανεπιστήμια (ΑΣΟΕΕ και Πανεπιστήμιο Πειραιώς). Υπήρξε Γενικός Γραμματέας του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος των πρώτων 18 προγραμμάτων ΜΒΑ στην Ελλάδα (ΕΕΔΕ – Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα). Είναι συγγραφέας πολλών άρθρων και 16 βιβλίων Διοίκησης Επιχειρήσεων και Σύμβουλος Εκπαίδευσης.