Όταν ένας δημοσιογράφος ρώτησε το Μάνο Χατζηδάκη ποιo είναι το μυστικό της δημιουργικότητας, εκείνος απάντησε «η μουσική μου είναι ένα παιχνίδι ανάμεσα στην τεχνική και τα προσωπικά βιώματα».

<‘Σελίδα 1: Η εταιρική κουλτούρα που αγκαλιάζει το παιχνίδι’>
Πράγματι, το παιχνίδι είναι ο καλύτερος φίλος της δημιουργικότητας. Ωστόσο, η άποψη ότι το παιχνίδι και η εργασία μπορούν να συνυπάρξουν, παραμένει διαμετρικά αντίθετη με τις αντιλήψεις πολλών στελεχών. Πολλοί πιστεύουν ότι το παιχνίδι είναι για τα παιδιά και τους ποιητές, όχι όμως για τους σκληρά εργαζόμενους ενήλικες. Κι όμως, πολλές επιχειρήσεις και κλάδοι έχουν δημιουργηθεί από ανθρώπους που επιθυμούσαν να εργάζονται σκληρά αλλά και να παίζουν ζωηρά. Η Disney, η Ferrari, η Google, η IDEO, η ασφάλεια ζωής, η αεροδιαστημική μηχανική και η Silicon Valley είναι μερικά παραδείγματα επιχειρήσεων και κλάδων που γεννήθηκαν μέσα από το παιχνίδι των εμπνευστών τους.

Τις τελευταίες δεκαετίες, παρατηρούμε προοδευτικές εταιρείες-όπως η Apple, η 3M, η IDEO, η Google, η Gore, η Electronic Arts, η Pixar-να εγκαταλείπουν μια οργανωτική φιλοσοφία ηλικίας 300 ετών, η οποία προσπάθησε να εξορίσει το παιχνίδι από το εργασιακό περιβάλλον.

Οι εταιρείες αυτές, δεν έχουν απλά ανοίξει τις πόρτες τους στο παιχνίδι· το έχουν τοποθετήσει στην καρδιά της ίδιας της κουλτούρας τους. Μολονότι οι εταιρείες αυτές έχουν νεανικές κουλτούρες, είναι οι πραγματικά σοβαροί ενήλικες στο επιχειρηματικό τοπίο. Δραπέτευσαν από το παρελθόν και δε φοβούνται να παίξουν. Δεν είναι τυχαίο ότι κάθε χρόνο φιγουράρουν στις λίστες των επιχειρήσεων που προκαλούν θαυμασμό.

Η εταιρική κουλτούρα που αγκαλιάζει το παιχνίδι
Μελετώ εδώ και 15 χρόνια πώς οι οργανισμοί καλλιεργούν ή σκοτώνουν τη δημιουργικότητα. Η έρευνά μου έχει αναδείξει ότι οι εταιρείες που αγκαλιάζουν το παιχνίδι και απελευθερώνουν τη δημιουργικότητα των ανθρώπων τους, διοικούνται από στελέχη που σκέφτονται πολύ διαφορετικά, αλλά και πολύ πιο απλά. Οι ηγέτες που διαμορφώνουν μια δημιουργική κουλτούρα, γνωρίζουν αυτό που γνωρίζει κάθε γονιός: το παιχνίδι είναι κάτι τόσο φυσιολογικό όσο και η αναπνοή.

Το παιχνίδι είναι καταρχάς ένα βιολογικό ένστικτο κι ότι κι αν κάνουμε για να το καταπιέσουμε, οι άνθρωποι πάντα θα βρίσκουν τρόπους για να παίξουν, είτε μας αρέσει είτε όχι. Το ερώτημα είναι, αν οι άνθρωποι θα παίξουν με ένα τρόπο ο οποίος μας αρέσει. Οι μάνατζερ που επιχειρούν να στραγγαλίσουν το παιχνίδι και να διαμορφώσουν ένα σοβαροφανές κλίμα σκληρής δουλειάς, συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πόσο συχνά οι εργαζόμενοί τους ‘κλέβουν’ χρόνο για να παίξουν παιχνίδια στον υπολογιστή τους. Οι μάνατζερ αυτοί συχνά γκρινιάζουν, γιατί οι εργαζόμενοι δεν επιδεικνύουν για τη δουλειά τους το ίδιο πάθος που επιδεικνύουν για τα χόμπι τους.

Αντιθέτως, οι μάνατζερ δημιουργικών ομάδων, τις ενθαρρύνουν να παίζουν με τρόπους οι οποίοι παράγουν νέες, πρωτότυπες και δυνητικά χρήσιμες ιδέες. Στις επιχειρήσεις που υποστηρίζουν το παιχνίδι, οι άνθρωποι λένε πόσο τυχεροί είναι που αμείβονται για να ασχολούνται με δραστηριότητες που προκαλούν την περιέργεια και καλλιεργούν την φαντασία.

Οι ηγέτες που καλλιεργούν τη δημιουργικότητα γνωρίζουν, επίσης, ότι το παιχνίδι δεν είναι ένα σύνολο δραστηριοτήτων -μπάσκετ, σκάκι ή ποδόσφαιρο- αλλά ένα τρόπος προσέγγισης οποιασδήποτε δραστηριότητας, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της. Η σκέψη, η μάθηση, ο έρωτας, η μαγειρική, η οδήγηση, το βάδισμα, η συζήτηση, η πώληση, η διαπραγμάτευση, ο σχεδιασμός και η διοίκηση μπορούν να είναι σκέτη βαρεμάρα ή καθαρό παιχνίδι. Το παιχνίδι συνίσταται λιγότερο στο τι κάνουμε και περισσότερο στο πώς το κάνουμε.

Μετατρέπουμε κάθε δραστηριότητα σε παιχνίδι όταν την επενδύουμε με κάποια συγκεκριμένα στοιχεία: ένα μεταβατικό κόσμο ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, έναν ειδικό χρόνο και χώρο, την εκτέλεση της δραστηριότητας βάσει μιας εσωτερικής και ευέλικτης λογικής, και την  εθελοντική «παράδοση» στα ποικίλα και δυνατά συναισθήματα που το παιχνίδι προκαλεί.
<‘here’>

<‘Σελίδα 2: Όταν το παιχνίδι γίνεται πραγματικότητα’>
Όταν το παιχνίδι γίνεται πραγματικότητα
Το παιχνίδι είναι ένας μεταβατικός κόσμος που γεφυρώνει το πραγματικό και το φανταστικό, το αληθινό και το ψεύτικο. Οι συμπεριφορές του παιχνιδιού βασίζονται στην πραγματικότητα, αλλά μεγάλο μέρος του φόβου, των κινδύνων και των υποχρεώσεων της πραγματικότητας αφαιρούνται, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο τη μάθηση, την εξερεύνηση, την αλλαγή. Ο μάνατζερ που προσκαλεί τους υφιστάμενούς του να ξεχάσουν προσωρινά τους ρόλους τους και να παίξουν υποκριτικά με άλλους ρόλους -των πελατών, των ανταγωνιστών, των προμηθευτών τους- τους βοηθάει ουσιαστικά να βιώσουν άλλες διαστάσεις της πραγματικότητας, να κατανοήσουν την πολυπλοκότητά της, να εμπλουτίσουν τις αντιλήψεις και τις ικανότητές τους.

Ο μάνατζερ, που σε μια εποχή παχιών αγελάδων παίζει με την ομάδα του με ένα φανταστικό σενάριο μιας ξαφνικής οικονομικής κρίσης, εξασκεί ουσιαστικά τα αντανακλαστικά της ομάδας και καλλιεργεί την προσαρμοστικότητά της σε αυτό που σήμερα είναι μόνο φανταστικό, αύριο, όμως, μπορεί να γίνει οδυνηρά αληθινό.

Οι άνθρωποι παίζουν λιγότερο, όταν φοβούνται ότι θα φανούν ανόητοι ή ότι θα τιμωρηθούν αν υποπέσουν σε κάποιο σφάλμα. Ιστορικά, οι κοινωνίες προστατεύουν το παιχνίδι σε έναν θεσμοθετημένο χώρο και χρόνο -σε αθλητικά στάδια, θέατρα, κινηματογράφους- όπου οι άνθρωποι αισθάνονται ασφαλείς να πειραματιστούν ελεύθερα με νέες ιδέες, συμπεριφορές και ρόλους. Οι δημιουργικές εταιρείες κάνουν ακριβώς το ίδιο: επιτρέπουν στους εργαζόμενους να χρησιμοποιούν ένα μέρος του χρόνου τους για να πειραματιστούν ελεύθερα με νέες ιδέες. Η εταιρεία προστατεύεται επίσης, επειδή τα σφάλματα και τα ατυχήματα που το παιχνίδι μπορεί να προκαλέσει περιορίζονται σε συγκεκριμένο χρόνο και χώρο. Τα Post-It της 3M, το Kevlar της DuPont και οι χορδές Elixir της Gore, είναι μερικά παραδείγματα προϊόντων που γεννήθηκαν μέσα σε αυτόν τον προστατευόμενο χώρο-χρόνο παιχνιδιού.

Στο παιχνίδι, απορροφάσαι από τις εσωτερικές προοπτικές της δραστηριότητας, χωρίς να ανησυχείς υπερβολικά για εξωτερικούς περιορισμούς και αποτελέσματα. Όταν επιλέγεις την παλιά και σίγουρη διαδρομή προς ένα γνωστό προορισμό, είναι μάλλον απίθανο να ανακαλύψεις νέες διαδρομές ή νέους προορισμούς. Το παιχνίδι είναι μια ρευστή και ευέλικτη συμπεριφορά που μετατρέπει τους σκοπούς σε μέσα, οδηγώντας με τον τρόπο αυτό σε αναπάντεχες και εκπληκτικές ανακαλύψεις. Αυτό προϋποθέτει, βέβαια, την προσωρινή υπέρβαση των συνηθισμένων περιορισμών -ρόλων, υποχρεώσεων, στόχων, προσδοκιών.  Η εταιρεία που απαιτεί ευλαβική συμμόρφωση στις εντολές του διευθυντή, απαγορεύει την υπέρβαση των ρόλων και καταστέλλει οποιαδήποτε αποκλίνουσα συμπεριφορά. Είναι μια εταιρεία η οποία σπάνια παίζει. Μπορεί να πιστεύει ότι απασχολεί 1.000 εργαζόμενους, στην πραγματικότητα όμως απασχολεί το ίδιο άτομο 1.000 φορές. Η καινοτομία και η δημιουργικότητα σπάνια συγκαταλέγονται στις αρετές της.

Η δημιουργικότητα απαιτεί επίσης την παραγωγή ποικίλων και πολλαπλών ιδεών, οι οποίες, με τη σειρά τους, διευκολύνονται από διάφορα συναισθήματα. Το παιχνίδι ξεκλειδώνει τη δύναμη της δημιουργικής σκέψης, διότι απελευθερώνει τη συναισθηματική εμπειρία. Το παιχνίδι προκαλεί και θετικά και αρνητικά συναισθήματα, συνήθως όμως οδηγεί σε μια θετική τελική εμπειρία. Αυτή η ποικιλόμορφη, έντονη εμπειρία συναισθήματος στο πλαίσιο του παιχνιδιού ενεργοποιεί στο μυαλό μας έναν αποκλίνοντα και συνειρμικό τρόπο σκέψης, διευκολύνοντας έτσι την παραγωγή πρωτότυπων και τολμηρών ιδεών.

Παίζω και καινοτομώ
Παίζουμε δε σημαίνει ότι απλά διασκεδάζουμε. Παίζουμε σημαίνει ότι κόβουμε προσωρινά τα δεσμά του ορθολογισμού και της συνήθειας, αφοσιωνόμαστε περισσότερο στη δραστηριότητα και λιγότερο στα πιθανά αποτελέσματά της, ενεργούμε με ένα ρευστό και ευέλικτο τρόπο, επανασυνδυάζουμε μέσα και στόχους, αναθεωρούμε απόψεις και ταυτότητες, αφήνουμε τις σκέψεις και τις πράξεις μας να καθοδηγηθούν από την περιέργεια, την εξερεύνηση, και τον πειραματισμό.

Αυτά είναι ακριβώς τα συστατικά που έχει ανάγκη η δημιουργικότητα. Για τους μάνατζερ που θέλουν να προωθήσουν τη καινοτομία, τίποτα δεν είναι πιο χρήσιμο από το να ξεκλειδώσουν τη δημιουργική δύναμη του παιχνιδιού στις ομάδες τους. Οχι κάθε μέρα, όχι κάθε στιγμή, αλλά τουλάχιστον κάποιες μέρες και κάποιες ώρες μέσα στην εργασιακή εβδομάδα.

Στη σύγχρονη οικονομία, τα «χρυσά κλειδιά» είναι η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα και η ικανότητα αέναης ανανέωσης. Η φύση μας έδωσε το παιχνίδι για να εξασκούμε και να αναπτύσσουμε αυτές, ακριβώς, τις ικανότητες. Το  αντίθετο του παιχνιδιού δεν είναι η εργασία. Το αντίθετο του παιχνιδιού είναι η κατάθλιψη και η απενεργοποιημένη φαντασία. Το αντίθετο του παιχνιδιού είναι η παθολογική προσκόλληση σε παρωχημένες απεικονίσεις της πραγματικότητας και σε άκαμπτες αντιλήψεις και πρακτικές, εξαιτίας των οποίων ζωές, καριέρες και εταιρείες αρχίζουν κάποια στιγμή να παραπαίουν. Με τα λόγια του Ελύτη «Αν δεν στηρίξεις το ένα πόδι σου έξω απ’ τη Γη ποτέ σου δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της».

CV
Ο Δρ. Μπάμπης Μαινεμελής είναι επίκουρος καθηγητής οργανωσιακής συμπεριφοράς στο London Business School, επισκέπτης καθηγητής στο ALBA και μέλος του συντακτικού συμβουλίου του Academy of Management Review. Η έρευνά του έχει δημοσιευθεί σε διεθνούς κύρους επιστημoνικά περιοδικά, όπως τα Academy of Management Review, Research in Organizational Behavior και Creativity Research Journal καθώς έχει επίσης σχολιαστεί από το διεθνή τύπο, όπως οι Financial Times και οι Sunday Times. Έχει παραδώσει περισσότερα από 100 εκπαιδευτικά προγράμματα και διαλέξεις για την ηγεσία και τη δημιουργικότητα σε Αμερική, Ευρώπη, Ασία, και Αφρική και έχει συνεργαστεί με πολλές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των Barclay’s, BT, Carrefour, Ericsson, Eurobank, Lloyd’s, NovoNordisk, Piraeus Bank, Philip Morris, Rabobank, Sanofi-Aventis και Sonaecom.
<‘here’>