Υπό την προεδρία του John Antonakis, διοργανώνονται, για 9η συνεχή χρονιά, τα HR Awards. Στο πλαίσιο αυτό, συνομιλήσαμε μαζί του για όλα όσα χαρακτηρίζουν έναν χαρισματικό ηγέτη, τη σημασία της διαφορετικότητας στους σύγχρονους οργανισμούς και τον ρόλο της εκπαίδευσης και ανάπτυξης.

O John Antonakis είναι καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στη Σχολή Οικονομικών και Επιχειρηματικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Λωζάνης στην Ελβετία. Η έρευνά του επικεντρώνεται στο charisma, τους δείκτες πρόβλεψης για την ηγεσία, την ανάπτυξη ηγετών, καθώς επίσης στις μεθόδους έρευνας. Ο ίδιος έχει δημοσιεύσει άρθρα σε πολλά έγκριτα επιστημονικά περιοδικά όπως, μεταξύ άλλων, Science, Nature Human Behavior, Psychological Science, Academy of Management Journal, Journal of Management κ.ά. Έχει επίσης δημοσιεύσει τέσσερα βιβλία και δεκάδες κεφάλαια βιβλίων και πρακτικά συνεδρίων. Το 2019, αναγνωρίστηκε ως επιστήμονας με υψηλή αναφορά από την ομάδα Clarivate-Web of Science. Τα έτη 2020, 2021 και 2022, κατατάχθηκε από το PLOS Biology στο κορυφαίο 2% των επιστημόνων παγκοσμίως για τον αντίκτυπο που έχει η πορεία του.

Ως πρόεδρος των HR Awards για το 2023, ο ίδιος δήλωσε, μεταξύ άλλων: «Έχουμε καθήκον να μαθαίνουμε συνεχώς και να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις τεράστιες δυνατότητες που έχουν οι άνθρωποί μας ώστε να διασφαλιστεί ότι οι οργανισμοί είναι αποτελεσματικοί και αποδοτικοί. Δεν είναι μόνο η επιβίωση του εκάστοτε οργανισμού που διακυβεύεται, είναι επίσης ολόκληρος ο κλάδος, η χώρα, ο ίδιος ο πλανήτης μας. Στο τέλος της ημέρας, το καλύτερο management δεν είναι μόνο θέμα οικονομικό, αλλά και ηθικό. Για αυτούς τους λόγους είμαι πολύ χαρούμενος που προεδρεύω της Κριτικής Επιτροπής των HR Awards 2023. Μιας επιτροπής που είναι επιφορτισμένη με την επιβράβευση των βέλτιστων πρακτικών σε καινοτόμες Ελληνικές εταιρείες και οργανισμούς. Ανυπομονώ να γνωρίσω και να συγχαρώ τους νικητές».

HR Professional: Ως καταξιωμένος ειδικός σε θέματα ηγεσίας και διοίκησης, ποια βασικά χαρακτηριστικά πιστεύετε ότι είναι ζωτικής σημασίας για τα HR στελέχη στο σημερινό δυναμικό επιχειρηματικό περιβάλλον;

John Antonakis: Η χαρισματική ηγεσία μπορεί να συμβάλει στην εναρμόνιση, να επιτύχει δέσμευση και να βοηθήσει στη διάδοση ενός οράματος το οποίο θα μείνει. Το όραμα μπορεί να χαρακτηριστεί ως η «κόλλα» που συγκρατεί ενωμένη μία συλλογικότητα. Φυσικά, δεν είναι εύκολο να μάθεις πώς να είσαι πιο χαρισματικός άνθρωπος. Είναι, όμως, δυνατόν. Έχουμε αποδείξει ότι είναι εφικτό μέσα από τις πειραματικές μελέτες μας. Ουσιαστικά, αυτό που χρειάζεται να κάνει κάθε ηγέτης είναι να επικεντρωθεί στο να επικοινωνεί τις αξίες του με πολύ σαφή τρόπο. Κατόπιν, να επικοινωνεί με συμβολικούς τρόπους, δηλαδή με τρόπους που θα πυροδοτήσουν τη φαντασία, θα δημιουργήσουν μια εικόνα και θα πυροδοτήσουν ένα όραμα για το πώς θα είναι το μέλλον. Τρίτον, είναι σημαντικό να δείχνει δέσμευση και πάθος για ό,τι κάνει. Ας θυμόμαστε πάντα ότι οι άνθρωποι ενθαρρύνονται και συμμετέχουν ενεργά μέσα από πράξεις και παρατηρούν ιδιαίτερα τα μη λεκτικά σήματα.

HR P.: Στην έρευνά σας, έχετε διερευνήσει την έννοια της χαρισματικής ηγεσίας. Πώς μπορούν τα HR στελέχηνα αξιοποιήσουν τη χαρισματική ηγεσία για να ενισχύσουν την εργασιακή δέσμευση και κινητοποίηση;

J. Antonakis: Σε συνέχεια του προηγούμενου ερωτήματος, πιστεύω ότι ένα καίριο χαρακτηριστικό του Χαρισματικού Ηγέτη είναι η ικανότητα να μαθαίνει, να προσαρμόζεται, να δίνει προσοχή στις τάσεις και να αναλαμβάνει ενέργειες που έχουν κάποια αποδεδειγμένη βάση σε δεδομένα ή στην επιστήμη. Δυστυχώς, παρατηρώ υπερβολική χρήση πρακτικών, που είναι ευρέως διαδεδομένες, αλλά στην πραγματικότητα δεν βασίζονται στην επιστήμη. Με λίγα λόγια πρακτικές που είναι στη «μόδα», αλλά δεν έχουν τις ρίζες τους σε επιστημονικά δεδομένα. Επομένως, είναι σημαντικό να δίνουμε προσοχή στα στοιχεία εάν δεν είμαστε σίγουροι πως να πράξουμε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Για αυτό, μία καλή πρακτική, που συνιστώ να ακολουθείται, είναι τα στελέχη να απευθύνονται στον ακαδημαϊκό χώρο και να συμβουλεύονται κάποιον που κάνει τη σχετική έρευνα, έναν καθηγητή ή ειδικευμένο επιστημονικό συνεργάτη που μπορεί να βοηθήσει.

HR P.: Πρόσφατες μελέτες έχουν αναδείξει τη σημασία της ηθικής ηγεσίας. Ποιες είναι ορισμένες στρατηγικές που μπορούν να εφαρμόσουν οι επαγγελματίες της ΔΑΔ για να προωθήσουν την ηθική συμπεριφορά και την ακεραιότητα στις εταιρείες τους;

J. Antonakis: Πιστεύω ότι η έννοια της ηθικής ηγεσίας μπορεί να είναι ενδιαφέρουσα, αλλά δυστυχώς πολύ λίγη επιστημονική έρευνα, που έχει γίνει σωστά, έχει μελετήσει αυτό το θέμα με αξιόπιστο και ακριβή τρόπο. Όπως ανέφερα προηγουμένως, η επικοινωνία των αξιών είναι σημαντική. Ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο να διεξαχθεί εμπειρική έρευνα επί αυτού του θέματος, διότι η ηθική είναι κάτι που είναι δύσκολο να μετρηθεί. Πώς μπορείς να την διαχειριστείς στο εργαστήριο; Οπότε, όσον αφορά στην έννοια της ηθικής ηγεσίας, θα έλεγα ότι είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη μας ότι πρέπει να προσπαθούμε να πράττουμε το καλό. Στον επιχειρηματικό κόσμο, ο βασικός στόχος πρέπει να είναι να εξασφαλίσουμε ότι ο οργανισμός θα παραμείνει σε λειτουργία. Αυτός είναι ένας ηθικός στόχος: Να διασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι δεν θα χάσουν τη δουλειά τους. Επομένως, το να είσαι expert στον κλάδο σου πιστεύω ότι είναι ίσως το πιο σημαντικό ηθικό πράγμα που μπορείς να κάνεις ώστε να είναι βέβαιο ότι ο οργανισμός σου προσαρμόζεται και επιβιώνει. Στον βαθμό που μπορούμε, επίσης, να είμαστε ηθικά σωστοί και να κάνουμε καλά πράγματα για το περιβάλλον και να υποστηρίζουμε κοινωνικούς σκοπούς, νομίζω ότι θα μπορούσε εξίσου να είναι ενδιαφέρον. Όμως, η έρευνα που έχει γίνει, δεν επαρκεί, δεν μπορεί να αποδείξει με τεκμηριωμένο τρόπο την αιτιώδη σχέση μεταξύ ηθικής ηγεσίας και αποδοτικότητας.

HR P.: Το Diversity & Inclusion αποκτά ολοένα και περισσότερη σημασία στον εργασιακό χώρο. Ποιο ρόλο διαδραματίζουν τα HR στελέχη στην καλλιέργεια ενός ποικιλόμορφου και χωρίς αποκλεισμού περιβάλλοντος;

J. Antonakis: Η διαφορετικότητα και η συμπερίληψη είναι σίγουρα ένα πολύ σημαντικό θέμα, και δεδομένων των σημερινών δημογραφικών τάσεων, είναι πραγματικά κρίμα που πολλές εταιρείες δεν αξιοποιούν συνολικά το ανθρώπινο δυναμικό. Για εμένα, είναι πολύ σημαντικό το να βάζουμε στο επίκεντρο τη διαφορετικότητα όσον αφορά στο φύλο. Σήμερα πια γνωρίζουμε, και τα εμπειρικά στοιχεία τείνουν να αυξάνονται, ότι η διαφορετικότητα είναι σημαντική για τους οργανισμούς και στις περισσότερες περιπτώσεις, αποδεικνύεται ότι έχει θετικά αποτελέσματα μακροπρόθεσμα. Επομένως, είναι καταλυτικό τα άτομα που διοικούν και ηγούνται, να λειτουργούν ως υπέρμαχοι του φύλου, διασφαλίζοντας ότι όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες. Και ξέρετε, οι άνθρωποι που παίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία είναι οι άνδρες. Ως γνωστόν, στους περισσότερους οργανισμούς παγκόσμια, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας φυσικά, τουλάχιστον στα ανώτερα κλιμάκια, κυριαρχούν οι άνδρες. Οπότε, αυτοί είναι που πρέπει πραγματικά να βοηθήσουν και να ηγηθούν αυτής της προσπάθειας. Όλα ξεκινούν από την κορυφή. Στο τέλος της ημέρας, δεν είναι μόνο ηθικό το θέμα, αλλά και οικονομικό.

HR P.: Στο πλαίσιο των μελετών σας, έχετε εξετάσει την αποτελεσματικότητα διαφόρων μεθόδων κατάρτισης. Ποιες είναι ορισμένες καινοτόμες προσεγγίσεις που μπορούν να εφαρμόσει η ΔΑΔ για τη βελτιστοποίηση των προγραμμάτων ανάπτυξης ηγεσίας και την καλλιέργεια αποτελεσματικών ηγετών στους οργανισμούς;

J. Antonakis: Δεν είναι εύκολο να διδάξουμε απλά την ηγεσία. Η ηγεσία πρέπει να ασκείται. Και δεν είναι μόνο δύσκολο να διδάξουμε την ηγεσία, αλλά είναι επίσης δύσκολο να εντοπίσουμε προγράμματα ανάπτυξης ηγεσίας που λειτουργούν, που έχουν δοκιμαστεί επιστημονικά. Γιατί, λοιπόν, κάποιος είναι αποτελεσματικός ως ηγέτης; Αυτό μπορεί να προέρχεται από τα φυσικά χαρακτηριστικά του. Μπορεί να είναι πιο έξυπνος, πιο εξωστρεφής, να έχει αυτοπεποίθηση κ.ά. Εντούτοις, είναι μείζονος σημασίας να βοηθήσουμε στην καλλιέργεια και την ανάπτυξη της ηγεσίας. Αυτό ήταν ένα σημαντικό θέμα συζήτησης στην αρχαία Ελλάδα. Η Δημοκρατία είναι, ίσως, η πρώτη συστηματική συζήτηση για το πώς και γιατί πρέπει να αναπτύσσουμε ηγέτες. Σε αυτή την περίπτωση, επρόκειτο για φιλοσόφους βασιλείς που θα κυβερνούσαν μεν, αλλά με ουσιαστικό τρόπο.

Η εκπαίδευση οφείλει να είναι, κατά βάθος, ένα αυστηρό και επιστημονικό πρόγραμμα ανάπτυξης ηγεσίας, το οποίο έχει δοκιμαστεί, έναντι μίας placebo παρέμβασης. Η κατάρτιση των managers μέσα από ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα δύναται να τους κάνει πιο συνειδητοποιημένους στο να συμπεριφέρονται καλύτερα. Και ακόμα και αν ο εισηγητής δεν τους διδάξει κάτι, οι ίδιοι θα έχουν βελτιωθεί. Όλη αυτή είναι μία κατάσταση την οποία έχω αποδείξει μέσα από επιστημονική μελέτη. Είναι αυτό που ονομάζεται «φαινόμενο placebo». Πρέπει, λοιπόν, να δείξουμε ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι καλύτερο από το φαινόμενο placebo. Πολλές φορές οι εταιρείες δαπανούν αρκετά χρήματα σε συμβούλους για να τους διδάξουν πράγματα, τα οποία ουσιαστικά είναι απλώς ένα φαινόμενο placebo. Επομένως, είναι σημαντικό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα να έχει δοκιμαστεί αυστηρά. Παράλληλα, είναι σημαντικό σε αυτά τα προγράμματα να μετράται στην αρχή το «πόσο ικανός» είναι ο ηγέτης, είτε μέσω ερωτηματολογίων 360 είτε μέσω συμπεριφορικών αξιολογήσεων, όπως, για παράδειγμα, να τους ζητηθεί να εκφωνήσουν μία ομιλία παρακίνησης, η οποία, εν συνεχεία, θα βαθμολογηθεί η κωδικοποιηθεί ως προς τις χαρισματικές τεχνικές.

Με αυτόν τρόπο, αφού κάποιος έχει το σημείο εκκίνησης, θα μπορέσει να διδάξει στα άτομα μέσω των κατάλληλων μελετών περίπτωσης, παρουσιάσεων, παιχνιδιών ρόλων, βίντεο κ.ά, πώς πρέπει να συμπεριφέρονται στην πράξη. Κατόπιν, τα ίδια τα άτομα θα κληθούν να παίξουν ρόλους και να εξασκήσουν όσα έχουν διδαχθεί. Μετά από όλη αυτή τη διαδικασία, είναι σημαντικό να μετρηθεί εκ νέου το πόσο ικανοί είναι για το μέλλον. Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να τονίσω τη σημασία της επαναμέτρησης. Για αυτό είναι το κομβικό σημείο, που κάνει τους managers να λάβουν σοβαρά υπόψη τους την εκπαίδευση. Παράλληλα, εστιάζουν στην ανάπτυξή τους έτσι ώστε να δείξουν καλύτεροι στον ίδιο τον εαυτό τους αλλά και στους ανθρώπους που τους παρατηρούν κατά τη διάρκεια μίας αξιολόγησης.