Στη σύγχρονη επιχειρηματική πραγματικότητα οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις των επιχειρήσεων από το ανθρώπινο δυναμικό είναι ιδιαίτερα υψηλές, γι’ αυτό και η εξασφάλιση αποτελεσματικής επικοινωνίας μεταξύ ατόμων και ομάδων αποτελεί πρωταρχική επιδίωξη.

Η εννόηση και ερμηνεία των μη λεκτικών μηνυμάτων μπορεί να αποτελέσει έναν πολύτιμο σύμμαχο σε αυτή την προσπάθεια, προσφέροντας στους επαγγελματίες του ανθρώπινου δυναμικού έναν πρόσθετο δίαυλο επικοινωνίας και έναν τρόπο κατανόησης των καθημερινών συμπεριφορών και διαθέσεων των εργαζομένων. Η μη λεκτική επικοινωνία ή γλώσσα του σώματος μεταδίδει τις διαθέσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων μέσω μη λεκτικών καναλιών όπως το βλέμμα και η συμπεριφορά των ματιών, οι εκφράσεις του προσώπου, οι στάσεις και οι κινήσεις του σώματος, η απόσταση/ζωτικός χώρος των ατόμων, ο τόνος και η ένταση της φωνής. Τα μη λεκτικά μηνύματα είναι είτε πλήρως συνειδητά και ελεγχόμενα, είτε μερικώς συνειδητά, υποσυνείδητα και ασυνείδητα, είτε πλήρως ασυνείδητα, δηλαδή χωρίς ενσυνείδητη υποκίνηση.

Η μελέτη της μη λεκτικής επικοινωνίας άρχισε να ενδιαφέρει το χώρο της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, άλλοι επιστημονικοί κλάδοι, μεταξύ των οποίων η ιατρική και η ψυχολογία, ξεκίνησαν να ασχολούνται με το συγκεκριμένο τομέα πολύ νωρίτερα. Ο Κάρολος Δαρβίνος διατύπωσε τις πρώτες παρατηρήσεις γύρω από τη γλώσσα του σώματος το 1872 στο έργο του «Η έκφραση των συναισθημάτων στον άνθρωπο και τα ζώα». Αργότερα, ο Albert Mehrabian συμπέρανε βασιζόμενος σε σειρά ερευνών, ότι η ολική εντύπωση ενός μηνύματος μεταξύ δύο ατόμων οφείλεται κατά περίπου 7% στις λέξεις, κατά 38% στα φωνητικά χαρακτηριστικά (τόνος και ταχύτητα φωνής, αλλοίωση του τόνου και άλλοι ήχοι) και κατά 55% στις υπόλοιπες μη λεκτικές διαστάσεις (εκφράσεις προσώπου, βλέμμα, στάση και κινήσεις σώματος, απόσταση, εμφάνιση). Στις μέρες μας έχουν καταγραφεί περίπου ένα εκατομμύριο μη λεκτικοί κώδικες και σήματα.

Στον επαγγελματικό χώρο οι άνθρωποι συχνά αποφεύγουν να εκφράσουν τις πραγματικές τους ανάγκες, επιθυμίες και προθέσεις, επειδή επιθυμούν να είναι αρεστοί στους συνεργάτες τους ή συμβατοί με συγκεκριμένους επαγγελματικούς κανόνες και πρότυπα συμπεριφοράς. Το γεγονός αυτό μπορεί να προκαλέσει εσφαλμένες κρίσεις, λάθος συμπεράσματα και ατυχείς επιλογές και αποφάσεις. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις η αλήθεια αποκαλύπτεται μέσω της γλώσσας του σώματος, συνεπώς όσοι μπορούν να αντιληφθούν και να ερμηνεύσουν καταλλήλως τα μηνύματα βρίσκονται σε σαφώς πλεονεκτική θέση έναντι των συνομιλητών τους.

Η πρώτη εντύπωση
Η επιρροή των μη λεκτικών συμπεριφορών είναι καταλυτική για τη δημιουργία θετικής ή αρνητικής πρώτης εντύπωσης για κάθε νέο εργαζόμενο, τόσο κατά τη διαδικασία επιλογής του όσο και κατά την ένταξή του στον κύκλο των συναδέλφων του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η χειραψία κατά την πρώτη γνωριμία με συναδέλφους. Μία σύντομη και σφιχτή χειραψία υποδηλώνει ενεργητικότητα, δυναμισμό και προδιαθέτει θετικά για την επικείμενη συζήτηση. Αντιθέτως, μία χαλαρή χειραψία υποδηλώνει αδύναμο χαρακτήρα ή έλλειψη σθένους και, σε συνδυασμό με ιδρωμένα χέρια, φανερώνει νευρικότητα και άγχος. Το γρήγορο τράβηγμα το χεριού δημιουργεί την εντύπωση ότι το άτομο είναι επιφυλακτικό και δεν έχει φιλική διάθεση, ενώ η παρατεταμένη χειραψία συχνά ερμηνεύεται ως έκφανση επιθετικής διάθεσης.

Η εμφάνιση ως τομέας εκπομπής μη λεκτικών σημάτων έχει ιδιαίτερη επιρροή στη δημιουργία θετικής ή αρνητικής πρώτης εντύπωσης σε ένα νέο επαγγελματικό ξεκίνημα. Μία περιποιημένη εμφάνιση συνήθως προδιαθέτει ευνοϊκά, τόσο τον υπεύθυνο επιλογής όσο και τους εργαζόμενους κατά την υποδοχή του νέου ατόμου, ενώ ταυτόχρονα προσθέτει αυτοπεποίθηση και ενισχύει ψυχολογικά των υποψήφιο. Αντιθέτως, μία απεριποίητή ή υπερεπιτηδευμένη εμφάνιση ενδέχεται να προκαλέσει αρνητική πρώτη εντύπωση.

Η μη λεκτική επικοινωνία στη συνέντευξη επιλογής
Η κατανόηση της μη λεκτικής επικοινωνίας συμβάλει καθοριστικά στην ομαλή μεταφορά μηνυμάτων μεταξύ του συνεντευξιαστή και του συνεντευξιαζόμενου, καθώς και στην ερμηνεία των αντιδράσεων και των διαθέσεων των δύο μερών. Η οπτική επαφή αποτελεί ένα ισχυρό κανάλι επικοινωνίας, γι’ αυτό η ερμηνεία της συμπεριφοράς των ματιών είναι ένα ιδιαιτέρως χρήσιμο εργαλείο γνώσης. Η οπτική επαφή που έχει σταθερή συχνότητα και διάρκεια δείχνει ότι ο υποψήφιος νιώθει ασφαλής, ενώ το απότομο άνοιγμα των ματιών αποκαλύπτει ότι νιώθει φόβο ή έκπληξη για την ερώτηση που προηγήθηκε και αυξάνει το οπτικό του πεδίο προσπαθώντας να σκεφθεί τρόπους διαφυγής από τη δύσκολη θέση.

Η διαστολή της κόρης των ματιών είναι ένα χαρακτηριστικό του βλέμματος που δεν μπορεί να κατευθυνθεί εκουσίως και έτσι προσφέρει χρήσιμα συμπεράσματα, όπως ότι ο συνεντευξιαζόμενος αισθάνεται άγχος ή αγωνία για το θέμα συζήτησης. Όταν ο υποψήφιος προσπαθεί να ανακαλέσει εικόνες από παλιές εμπειρίες, τα μάτια κινούνται επάνω και προς τα αριστερά, ενώ όταν προσπαθεί να φτιάξει μία εικόνα ή ιστορία στο μυαλό του, τα μάτια κινούνται επάνω και προς τα δεξιά (για τους αριστερόχειρες ισχύει το αντίθετο).

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι σε μία ολιγόλεπτη συζήτηση μεταξύ δύο ατόμων που γνωρίζονται για πρώτη φορά το 60% των ανθρώπων θα πει ψέματα τουλάχιστον μία φορά, ενώ μόνο τα μισά ψέματα θα αποκαλυφθούν εν τέλει. Η πλειοψηφία των ατόμων που ψεύδονται παρουσιάζουν μεμονωμένα ή κυρίως συνδυαστικά σημάδια εξαπάτησης, μεταξύ των οποίων η απότομη αύξηση ή μείωση των κινήσεων και των σπασμωδικών αγγιγμάτων στο σώμα, το τρίψιμο των ματιών, η εφίδρωση και το δάγκωμα των χειλιών.

Μη λεκτικά μηνύματα στις διαπραγματεύσεις και τις παρουσιάσεις
Η συμπεριφορά των ματιών, οι κινήσεις του σώματος και η ένταση της φωνής κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων είναι ένα κράμα εκούσιων και ακούσιων σημάτων που αποκαλύπτουν σκέψεις, διαθέσεις και πληροφορίες που δεν εκφράζονται με λόγια. Η συχνότητα που ο ομιλητής ανοιγοκλείνει τα βλέφαρά του αποκαλύπτει το επίπεδο άγχους που αισθάνεται, ενώ η αύξηση της συχνότητας εν μέσω διαπραγμάτευσης εκφράζει επίσης την αύξηση της επιθυμίας του να επέλθει συμφωνία. Η έντονη και με ισχυρές διακυμάνσεις φωνή αποκαλύπτει ότι το άτομο επιθυμεί να επιβληθεί και να δείξει ότι διαθέτει αποφασιστικότητα και κύρος. Η κλίση του κορμού προς τα εμπρός κατά τη ροή του λόγου φανερώνει ειλικρίνεια και αυτοπεποίθηση για το συγκεκριμένο θέμα συζήτησης, ενώ η έντονη κλίση του κορμού προς τα πίσω εκλαμβάνεται ως κίνηση υπεροψίας και εγωισμού. Η χειραψία κατά την ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης συχνά περιλαμβάνει άγγιγμα του αγκώνα του συνομιλητή, που υποδηλώνει ότι το άτομο επιθυμεί να το θυμούνται και μετά το πέρας της συζήτησης.

Όταν κατά τη διάρκεια μιας παρουσίασης η ένταση της φωνής του ομιλητή αυξηθεί αρκετά, τότε αυτό το θέμα αποτελεί για τον ομιλητή κρίσιμο σημείο και ακόμη κρισιμότερο αν ταυτοχρόνως περιορίσει την απόσταση που τον χωρίζει από τους ακροατές. Συμπερασματικά λοιπόν, τα μη λεκτικά μηνύματα μεταδίδονται παντού και πάντα, παράλληλα με τον λόγο ή άνευ αυτού, σε κάθε μορφή αλληλεπίδρασης ατόμων και ομάδων. Η μελέτη και η κατανόησή τους είναι μία σύνθετη διαδικασία που απαιτεί χρόνο και προσπάθεια και που μπορεί να αποτελέσει μία σημαντική πηγή πληροφόρησης των ανθρώπινων συμπεριφορών και συναισθημάτων.