Η ιδέα ότι η γνώση του εαυτού μας αποτελεί σημαντικό στοιχείο της προσωπικής μας ανάπτυξης και ευημερίας έχει τις ρίζες της στους αρχαίους χρόνους, όπου εκφράστηκε με το «γνώθι σ’ αυτόν». Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κατανοήσει πόσο σημαντικό είναι για το άτομο να γνωρίζει καλά το ποιος είναι, πού επιθυμεί να φτάσει και με ποιον τρόπο θα το επιτύχει αυτό.
Για τους σημερινούς επιστήμονες αυτό-επίγνωση αποτελεί μια βιωματική διαδικασία μέσα από την οποία ο άνθρωπος γνωρίζει τον εαυτό του και η οποία απαιτεί δέσμευση στην επιθυμία του ατόμου να γνωρίσει βαθύτερα τον πυρήνα του εαυτού του, την πολυπλοκότητά του, τις δυνάμεις του και τις αδυναμίες του.
Σύμφωνα με τον Goleman (2004), η αυτό-επίγνωση είναι το πρώτο συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης και αποτελεί τη βαθιά κατανόηση από την πλευρά του ατόμου, των συναισθημάτων, των δυνάμεων, των αδυναμιών, των αναγκών και των κινήτρων του. Η αυτό-επίγνωση, σύμφωνα με τον ίδιο, επεκτείνεται και στην κατανόηση από την πλευρά του ατόμου των αξιών και στόχων του.
Αυτό-επίγνωση είναι η ικανότητα του ατόμου να έχει μια ξεκάθαρη αντίληψη της προσωπικότητάς του. Για να επιτευχθεί η αυτό-επίγνωση χρειάζεται μια ρεαλιστική άποψη για τον εαυτό, ούτε υπερεκτιμημένη, ούτε υποτιμημένη. Οι άνθρωποι που διαθέτουν ισχυρή αυτό-επίγνωση είναι ειλικρινείς τόσο με τους εαυτούς τους όσο και με τους άλλους και συχνά επιδεικνύουν έντονη επιθυμία για εποικοδομητική κριτική (Goleman, 2004).
Γίνεται αντιληπτό, επομένως, ότι η κατά το δυνατόν αντικειμενικότερη αυτοπαρατήρηση σε συνδυασμό με την εποικοδομητική επαναπληροφόρηση είναι πολύ χρήσιμα εργαλεία προς το αυτογνωστικό μονοπάτι. Ο μόνος τρόπος, σύμφωνα με τον Drucker (1999), για να ανακαλύψει ο σύγχρονος εργαζόμενος τις δυνάμεις του είναι μέσα από την ανάλυση της επαναπληροφόρησης (feedback) που δέχεται τόσο από τους άλλους όσο και από τα αποτελέσματα των ίδιων του των πράξεων.
Γνωρίζοντας τον εαυτό του το άτομο είναι σε θέση να καταλάβει ότι έχει τον έλεγχο των σκέψεων και των συναισθημάτων του, ότι δεν είναι έρμαιο των καταστάσεων και ότι μπορεί να εφαρμόσει τις αλλαγές που επιθυμεί στην εργασιακή του ζωή. Είναι σημαντικό για το σύγχρονο εργαζόμενο να γνωρίζει τι επιθυμεί από τη ζωή του, τι τον παρακινεί και τον ευχαριστεί, τι θέλει να αλλάξει στον εαυτό του και στην εργασιακή ζωή του, τι τον εμποδίζει να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες και τους στόχους του, ποιες είναι οι αρχές και οι αξίες του και ποιοι οι φόβοι σου και οι δυνατότητές του.
Τομείς κλειδιά
Το να διαθέτει ένα άτομο μια ακριβή αίσθηση του ποιος είναι μπορεί να αποτελέσει πολύ χρήσιμο βοήθημα στην προσπάθειά του να εξελιχθεί και να βελτιωθεί σε κάθε τομέα της ζωής του, και πιο συγκεκριμένα στον εργασιακό. Για να αποκτήσει ένα άτομο αυτό-επίγνωση, θα πρέπει να αναπτύξει ένα υψηλό επίπεδο κατανόησης του εαυτού του σε διάφορους τομείς.
Οι κύριοι τομείς στους οποίους ο σύγχρονος εργαζόμενος πρέπει να εστιάσει αποτελούν: τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, οι προσωπικές του αξίες, οι συνήθειες, τα συναισθήματα και οι ψυχολογικές ανάγκες που οδηγούν τη συμπεριφορά του. Η κατανόηση της προσωπικότητας μπορεί να βοηθήσει στην εύρεση καταστάσεων στις οποίες έχουμε τη δυνατότητα να εξελιχθούμε και βοηθά στην αποφυγή καταστάσεων οι οποίες προκαλούν υψηλά επίπεδα άγχους.
Για παράδειγμα, ένα έντονα εσωστρεφές άτομο, είναι πιθανό να βιώσει περισσότερο στρες σε μία θέση πωλήσεων σε σχέση με ένα έντονα εξωστρεφές άτομο. Η κατανόηση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, από την πλευρά του ατόμου, βοηθά στην επιλογή ενός επαγγέλματος συμβατού με αυτά τα χαρακτηριστικά.
Όταν ο σύγχρονος εργαζόμενος είναι σε θέση να γνωρίζει τις προσωπικές του αξίες έχει τη δυνατότητα να επικεντρωθεί σε αυτές και τελικά να καταφέρει όσα θεωρεί ότι έχουν σημασία για εκείνον.
Οι συνήθειες αποτελούν συμπεριφορές που επαναλαμβάνονται τακτικά και συχνά αυτόματα. Ένα σύνολο αυτών ενισχύει την αποτελεσματική αλληλεπίδραση του ατόμου με τους γύρω του ενώ άλλες συμβάλλουν στη μείωση αυτής της αποτελεσματικότητας.
Η θεωρία των αναγκών έχει προσδιορίσει ένα εύρος από ψυχολογικές ανάγκες που καθοδηγούν την ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως η ανάγκη για εκτίμηση, αυτοπραγμάτωση, επίτευξη, δύναμη και έλεγχο. Ένα από τα πλεονεκτήματα του να γνωρίζει ο εργαζόμενος ποιες είναι οι ανάγκες που ασκούν την ισχυρότερη επίδραση στη συμπεριφορά του είναι η ικανότητα να αντιλαμβάνεται το πώς αυτές επηρεάζουν τις διαπροσωπικές του σχέσεις εντός του οργανισμού. Οι ανάγκες είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία παρακίνησης στα άτομα και όταν αυτές οι ανάγκες δεν ικανοποιούνται μπορεί να προκαλέσουν εσωτερικές αναταραχές, ενόχληση και στρες.
Τέλος, η δεξιότητα ενός ατόμου να κατανοεί τα συναισθήματά του, τι τα προκαλεί και πως αυτά επηρεάζουν τις σκέψεις και τις δράσεις του αναφέρεται ως συναισθηματική αυτό-επίγνωση.
Πώς συνδέεται η αυτό-επίγνωση με την καριέρα
Η αυτό-επίγνωση είναι βασική και απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του ατόμου, για τη βελτίωση των ικανοτήτων του, και γενικότερα, για την πορεία προς την επιθυμητή καριέρα. Η αυτό-επίγνωση βοηθά στην εκμετάλλευση των δυνάμεων και την αντιμετώπιση των αδυναμιών ενώ συμβάλει στην κατανόηση του πού ακριβώς το άτομο ανήκει. Οι θέσεις εργασίας που δεν ταιριάζουν στην προσωπικότητα ενός ατόμου τείνουν να προκαλούν περισσότερο στρες σε σχέση με θέσεις εργασίας που είναι πιο συμβατές με την προσωπικότητα του ατόμου.
Οι εργαζόμενοι επιτυγχάνουν αποτελέσματα και νιώθουν ικανοποιημένοι κάνοντας αυτό στο οποίο είναι καλοί και, επίσης, με το να εργάζονται με τρόπους με τους οποίους αποδίδουν καλύτερα. Τα άτομα με υψηλά επίπεδα αυτό-επίγνωσης μπορούν να αναγνωρίζουν πως τα συναισθήματά τους επηρεάζουν τους ίδιους, τους άλλους αλλά και την εργασιακή τους απόδοση. Επιπλέον, η αυτό-επίγνωση είναι ενδυναμωτική καθώς καθιστά δυνατή την αποκάλυψη των προβλημάτων απόδοσης και μπορεί να επισημάνει τρόπους βελτίωσής της.
Η επίγνωση των ψυχολογικών αναγκών μπορεί να αυξήσει την παρακίνηση του ατόμου βοηθώντας το να καταλάβει και να αναζητήσει τις «ανταμοιβές» που πραγματικά επιθυμεί, όπως είναι η αίσθηση της επίτευξης ή η δυνατότητα να προσφέρει τη βοήθειά του σε ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Ο Drucker (1999) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η επιτυχία στη σύγχρονη οικονομία της γνώσης έρχεται σε εκείνους που γνωρίζουν τους εαυτούς τους, τις δυνάμεις τους, τις αξίες τους και τον τρόπο με τον οποίο αποδίδουν αποτελεσματικότερα και αποδοτικότερα. Σύμφωνα με τον ίδιο, είναι πολύ σημαντικό για το σύγχρονο εργαζόμενο να γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει και, κατά συνέπεια, αποδίδει για να μπορέσει να επιτύχει και να νιώσει επιτυχημένο.
Διαθέτοντας μια σταθερή αντίληψη για το επίπεδο των ικανοτήτων του, ένας εργαζόμενος που χαρακτηρίζεται από αυτό-επίγνωση είναι λιγότερο πιθανό να επιτρέψει στον εαυτό τους την αποτυχία ή τη δυσαρέσκεια.