Ποιες εταιρείες μπορούμε να θεωρούμε υποδειγματικές; Ποια παραδείγματα παγκόσμιων οργανισμών αξίζει να ακολουθεί μια ελληνική επιχείρηση; Τα ερωτήματα επανέρχονται στο προσκήνιο μετά το τεράστιο σκάνδαλο που έχει εκθέσει μια εταιρεία «πέραν πάσης υποψίας». Μια μάρκα που πολλοί θεωρούσαν ως τον κυριότερο εκφραστή όλων των καλών που περικλείει η έννοια «made in Germany».

Βλέπετε, υπήρξαν στο πρόσφατο παρελθόν και άλλα σκάνδαλα που αφορούσαν γερμανικές επιχειρήσεις. Χαρακτηριστική περίπτωση στην Ελλάδα το σκάνδαλο Siemens. Όμως άλλο μια εταιρεία με πωλήσεις σε άλλες επιχειρήσεις (business to business) και άλλο η εταιρεία που προμηθεύει αυτοκίνητα που απευθύνονται στον καθένα μας.

Άλλο ένα σκάνδαλο ενδεχόμενα «στιγμιαίο», όταν ένας αξιωματούχος καταφεύγει στη μίζα, για να κερδίσει ένα συμβόλαιο, και άλλο ένα έγκλημα «διαρκείας», όπου ένα πλήθος εργαζομένων απασχολήθηκε προκειμένου να κατασκευάσουν, ελέγξουν, εγκρίνουν, εγκαταστήσουν και αποκρύψουν ένα δόλιο λογισμικό. Επιπρόσθετα, είναι μεγάλη και η ηθική διάσταση του θέματος, όταν το software δημιουργούσε παραπλανητικές μετρήσεις των εκπομπών ρύπων, αγνοώντας τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής των πολιτών, οδηγών – πελατών και μη. Πόσο εύκολα ξεχάστηκαν τόσες διακηρύξεις περί εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, με ένα σχέδιο μεγιστοποίησης του κέρδους! Ακόμη, διερωτάται ο αναγνώστης πού είχαν κρυφτεί τόσο καιρό (όσο διήρκεσε η κατασκευή και εφαρμογή του λογισμικού εξαπάτησης) οι εσωτερικοί ελεγκτές και οι υπεύθυνοι διαχείρισης ρίσκων της Volkswagen.

Ασφαλώς δεν μηδενίζουμε τις καλές εταιρικές πρακτικές. Καλούμαστε όμως να επανεξετάσουμε το μοντέλο προς μίμηση που συνήθισε να ακολουθεί η μέση ελληνική επιχείρηση. Με το φακό της ανεξάρτητης έρευνας παραθέτουμε μερικές κριτικές διαπιστώσεις και αντλούμε τα απαραίτητα διδάγματα. Ίσως έφτασε η ώρα να σταματήσουμε να εκστασιαζόμαστε μπροστά στα επιχειρησιακά θαύματα. Ένα επιχειρησιακό θαύμα είναι στην καλύτερη περίπτωση σύντομης διάρκειας, μέχρι ένας ανταγωνιστής να σε αντιγράψει ή και ξεπεράσει. Στη χειρότερη του έκφραση, είναι προϊόν μαξιμαλιστικών, ίσως και ανάρμοστων τακτικών.

Τα σκάνδαλα φωτίζουν ένα μοντέλο ισορροπημένης ανάπτυξης, σε διακριτή αντίθεση με την απόλυτη εστίαση στη μεγιστοποίηση πωλήσεων και κέρδους. Το νέο μοντέλο αναδεικνύει τον ανθρώπινο παράγοντα, με το αρμόζον ήθος, σε ίση, αν όχι ανώτερη σχέση με την τεχνολογική εξέλιξη. Οι εργαζόμενοι εφαρμόζουν διαφανείς διοικητικές πρακτικές, που επιτρέπουν το φρενάρισμα πριν από ύποπτα σχέδια για βρώμικα κέρδη. Στον τομέα αυτό μια οικογενειακή επιχείρηση δεν υστερεί έναντι του κολοσσού, αντίθετα, μπορεί να πλεονεκτεί, υπό τις προϋποθέσεις που ακολουθούν.

Οι ελληνικές επιχειρήσεις, στη συντριπτική πλειονότητα τους οικογενειακές, γεννήθηκαν μικρές, και επέτρεπαν στον ιδιοκτήτη να έχει ανάμειξη και επίβλεψη σε κάθε τι, αφού ο αριθμός των εργαζομένων ήταν πολύ μικρός και διαχειρίσιμος από τον ένα – ηγέτη. Σήμερα, στη δεύτερη ή και τρίτη γενιά ηγεσίας, και με αρκετούς εργαζόμενους διαμοιρασμένους σε τμήματα και ειδικότητες, είναι εξαιρετικά δύσκολο στην οικογένεια να ασκήσει την στενή, λεπτομερή καθοδήγηση που θα καθορίσει τον τρόπο λειτουργίας. Η επιχείρηση τώρα έχει ανάγκη συστήματα, διαδικασίες και προγράμματα, που διευκολύνουν τη ροή των εργασιών, αλλά και καλλιεργούν το ήθος και την αφοσίωση του προσωπικού.

Η ελληνική επιχείρηση καλείται να δώσει και πάλι τη δέουσα προσοχή στην ανάπτυξη και κινητοποίηση των εργαζομένων της. Είναι οι εργαζόμενοι, σε ομάδες έργου, που σηκώνουν το βάρος των επιδόσεων, και χρειάζονται εκπαίδευση σε σύγχρονες τεχνικές, που μπορούν να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα τους. Ένα καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα training δεν είναι πολυτέλεια και δεν ανήκει σε εποχές που τα αποτελέσματα έρχονται από μόνα τους. Χρειάζεται τώρα, εν μέσω κρίσης. Η επιχείρηση που ενδιαφέρεται για τη μακροβιότητα της καλείται να εγκαταλείψει το καθιερωμένο μοντέλο μέτρησης επιδόσεων για σκοπούς μπόνους των στελεχών, όπου τα στελέχη αμείβονται για τα αποτελέσματα του τριμήνου, μετά το πέρας του τριμήνου. Αντ’ αυτού, ας γίνει ο υπολογισμός για να αποδοθεί το μπόνους με υστέρηση μερικών τριμήνων, έτσι που να μετρηθεί η σωρευτική επίδραση των ενεργειών σε επόμενα τρίμηνα, να αποθαρρυνθούν μάνατζερ ευάλωτοι στο γρήγορο κέρδος και να μειωθεί το ρίσκο από εφήμερες ενέργειες.

Το σκάνδαλο της Volkswagen αποκτά άλλη μια διάσταση, όταν αναλογιστεί κανείς το πείσμα με το οποίο δυο κατ’ εξοχήν εκφραστές του «γερμανικού θαύματος», οι Μέρκελ και Σόϊμπλε, τιμώρησαν το καλοκαίρι που μάς πέρασε την Ελλάδα, για τα σφάλματα της. Με πόση σκληρότητα επέβαλαν το δικό τους μοντέλο, ως οδό διάσωσης. Πόσο σίγουροι μπορούμε σήμερα να νοιώθουμε για την ορθότητα εκείνων των επιλογών του Eurogroup; Και μη μου πείτε πως δεν αισθάνεστε μια, έστω λεπτή, εκ των υστέρων, συμπάθεια για τον τότε Έλληνα υπουργό οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη!