Ότι η οικονομική κρίση προξενεί κοινωνική κρίση και εργασιακά, επαγγελματικά, προσωπικά και οικογενειακά προβλήματα δεν χρειάζεται ν’ αναλυθεί. Οι έκτακτες καταστάσεις που προκύπτουν απ’ το διαφορετικό, ασυνήθιστο και αδοκίμαστο περιβάλλον χρειάζονται αντιμετώπιση με άλλα απ’ τα συνηθισμένα μέσα για να υπάρξει αποτελεσματική διαχείρισή τους.

Περίοδοι κρίσης – έκτακτες καταστάσεις
Στις «καλές εποχές» συνεχούς ανάπτυξης φθάσαμε στην παγκοσμιοποίηση που συνεπάγεται ακραίο ανταγωνισμό απ’ όλες τις πλευρές και ανάγκη συνεργασίας αλλά και νέων τρόπων και μεθόδων για επιβίωση. Ήδη σ’ αυτές τις εποχές δημιουργήθηκε η ανάγκη για περιστολή δαπανών και ταυτόχρονα αύξηση της αποτελεσματικότητας.

Το right – sizing, downsizing, lean organization σήμαιναν κατάργηση θέσεων συνήθως μεσαίων στελεχών και ανάθεση μεγάλου μέρους των καθηκόντων τους σε χαμηλότερες βαθμίδες της ιεραρχίας. Για ν’ ανταπεξέλθουν όμως στα αυξημένα καθήκοντά τους με επιτυχία οι βαθμίδες αυτές έπρεπε και να ενθαρρυνθούν και να ενδυναμωθούν (empowerment) και ψυχολογικά και λειτουργικά με εκπαίδευση στοχευμένη και με αυτοανάπτυξη.

Δεν ήταν όμως λίγες οι περιπτώσεις που παρόλα αυτά διάφορα άτομα δεν εμπέδωσαν τα αναμενόμενα (για πολλούς και διάφορους λόγους) με επακόλουθα υποβαθμίσεις και απομακρύνσεις ατόμων έστω και με outplacement, δηλ. υποβοήθηση για εύρεση άλλης θέσης ή καριέρας.

Αν αυτά όμως συνέβαιναν σ’ εκείνες τις εποχές της ανάπτυξης, τι περιμένουμε να συμβαίνει σ’ εποχές συρρίκνωσης και επακόλουθης μιζέριας;
Mάλιστα, για να επιβιώσει η επιχείρηση, σε αβέβαιο περιβάλλον, η ανώτατη ηγεσία πρέπει να κάνει περικοπές. Συνηθέστερα από τα μεσαία στελέχη (και τα κατώτερα) που είναι είτε ακριβά σε απόλυτα μεγέθη, είτε ακριβά σχετικά με την ωφελιμότητά τους.

Δεν σημαίνει ότι τα τυπικά ή και ουσιαστικά προσόντα τους είναι ελλιπή, αλλά ότι στη δεδομένη συγκυρία τα προσόντα τους (περιλαμβανομένης της θέλησης και προσπάθειάς τους) δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της επιχείρησης της συγκεκριμένης εποχής.

Διαφορετική Λειτουργία Ανθρώπων και Ομάδων
Σε τέτοιες συνθήκες η ψυχολογία και η συμπεριφορά (ατομική, οργανωσιακή και κοινωνική) αλλάζει κατά το μάλλον ή ήττον.

Η αβεβαιότητα και μάλιστα όταν προβάλλονται αυξημένες εργασιακές απαιτήσεις συχνά δημιουργεί ένταση, ανησυχία και στρες. Ο φόβος της υποβάθμισης τουλάχιστον οικονομικά και της ανεργίας με συνέπεια την έντονη απειλή των κεκτημένων δημιουργούν ταραχή στα άτομα με μεγάλες πιθανότητες (λόγω του αισθήματος αυτοσυντήρησης) να προβούν σε παρεκτροπές και παρατυπίες. Δηλαδή όσο μεγαλύτερη είναι η πίεση, ο φόβος και η ανασφάλεια, τόσο πιθανότερο είναι να μην αντέξουν να τηρούν την όποια δική τους δεοντολογία και να παρουσιάσουν συμπεριφορές και ενέργειες ασυνήθιστες γι’ αυτούς, που βέβαια καταλήγουν συχνά όχι μόνο σε εσωτερικές συγκρούσεις, αλλά και σε διαπροσωπικές και ομαδικές.

Σ’ αυτές τις καταστάσεις χρειάζεται αποφασιστικότητα για αυτογνωσία, στωικότητα, νηφαλιότητα, καρτερία, αλλά και εξωτερική ψυχολογική στήριξη και ακόμα ανάληψη πρωτοβουλίας, ενδυνάμωσης των προσώπων και ενεργή αναζήτηση διεξόδων για θετική και όσο γίνεται ταχύτερη περάτωση αυτής της δυσάρεστης κατάστασης.


Είδη συμβούλευσης και προσόντα για καριέρα
Η συμβούλευση και συζήτηση με έμπειρα και κατάλληλα άτομα, είτε επαγγελματική (formal) είτε φιλική (informal), για να βοηθήσει ένα άτομο να βγει ενδυναμωμένο από τη σημερινή του κατάσταση δεν αρκεί να έχει την έννοια της ψυχολογικής στήριξης (ως counseling), αλλά μπορεί να περιλαμβάνει παροχή απόψεων και γνώμης και συμβουλών επαγγελματιών (consulting) ή ακόμη και εξάσκηση (coaching) και διαρκέστερη έμπειρη καθοδήγηση (mentoring).

Σε ότι αφορά την αναβάθμιση των προσόντων και της χρησιμότητας κάθε ατόμου θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα δύο αυτά στοιχεία δεν είναι ευθέως αλληλένδετα, δηλαδή το ένα δεν διασφαλίζει το άλλο.

Τα προσόντα, καταρχήν, περιλαμβάνουν τα τυπικά προσόντα, τις δεξιότητες, τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και το ενδιαφέρον για συνεχή αναβάθμιση και προσαρμογή και προσφορά χρησιμότητας.

Προσόντα τυπικά αποκαλούμε συνήθως τα ακαδημαϊκά οποιασδήποτε βαθμίδας και κατεύθυνσης. Στο εξωτερικό όμως (και βαθμιδόν και στην Ελλάδα) μεγάλη σημασία δίνεται και στα επαγγελματικά προσόντα που χορηγούνται από σοβαρά επαγγελματικά ινστιτούτα, που σκοπό έχουν να περιφρουρήσουν τα δικαιώματα των πραγματικών ειδημόνων – επαγγελματιών του χώρου μέσα από καθιέρωση συγκεκριμένων γνώσεων και πρακτικής εμπειρίας στο επάγγελμα, αλλά και τρόπων απόκτησης των γνώσεων αυτών και αξιολόγησης της επάρκειάς τους.

Έτσι, για την κατοχή αρκετών επαγγελματικών θέσεων σ’ επιχειρήσεις είναι σημαντικότερη η απόκτηση του σχετικού επαγγελματικού προσόντος παρά του ανάλογου ακαδημαϊκού τίτλου. Σε πολλές όμως περιπτώσεις τουλάχιστον στο εξωτερικό, υπάρχει αλληλοαναγνώριση και συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και επαγγελματικών οργανισμών και αυτές οι περιπτώσεις είναι χρησιμότερες. Άλλο σημαντικό προσόν είναι οι γλώσσες ξένων χωρών αλλά και πληροφορικής. Και τα δύο είναι εκ των ουκ άνευ για επιβίωση και εξέλιξη.

Ως δεξιότητες θεωρούμε τις ικανότητες εκείνες που δεν εξαρτώνται από την ακαδημαϊκή ή και επαγγελματική εκπαίδευση, μπορεί να είναι σε κάποιο βαθμό έμφυτες, αλλά είναι εκπαιδεύσιμες και αναπτύξιμες και αυξάνουν έντονα την αποτελεσματικότητα των ατόμων και ως μελών ομάδων και οργανισμών. Μερικές σημαντικότατες δεξιότητες είναι της επικοινωνίας, της προσαρμοστικότητας (συνεργατικότητας), της διαπολιτισμικότητας, της αυτενέργειας (κινητικότητας) αλλά και ο ορθολογισμός και η έγκαιρη αντίληψη καταστάσεων/ timing κ.ά. Σε αρκετές περιπτώσεις η κατοχή σε αυξημένο βαθμό κάποιου ή κάποιων δεξιοτήτων μπορεί να υπερκερά σε σημασία ακόμα και την κατοχή προσόντων.

Τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και οι συνδυασμοί τους είναι τόσοι πολλοί όσοι και οι άνθρωποι. Δεν μπορεί κανείς να καθορίσει ποιος είναι ο ιδανικός συνδυασμός και το επίπεδο των χαρακτηριστικών αυτών. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι για κάθε επάγγελμα, θέση και κατάσταση ενδείκνυται διαφορετικός συνδυασμός χαρακτηριστικών προσωπικότητας και επιπέδων τους. Ορισμένα όμως χαρακτηριστικά μπορούν ν’ αναφερθούν ως σημαντικότερα για επιτυχημένη καριέρα. Τέτοια είναι η ακεραιότητα/ αξιοπιστία, η εργατικότητα, η ψυχραιμία, η εξωστρέφεια/ συνδιαλεκτικότητα, αντοχή/ ανοχή.

Θεωρούμε το ενδιαφέρον για συνεχή αναβάθμιση και προσαρμογή προσόντων και δεξιοτήτων με στόχο την αύξηση της χρησιμότητας ως ιδιαίτερο προσόν, διότι ιδιαίτερα σήμερα που η απόκτηση κυρίως ακαδημαϊκών προσόντων και άλλων γνώσεων είναι ευρύτατη, πολλοί συγχέουν το βαθμό χρησιμότητας με τον αριθμό και το επίπεδο των τυπικών προσόντων.

Θέλοντας να τονίσουμε τη διαφορά μεταξύ των δύο, θα λέγαμε ότι υπάρχει μικρή μόνο σχέση μεταξύ των δύο. Μπορεί άτομο με πολλά πτυχία να μην είναι σε θέση να τα χρησιμοποιήσει σε κάποιες ή σε καμία περίπτωση, λόγω αδιαφορίας ή νοοτροπίας ή συνθηκών, ενώ άλλο με πολύ λιγότερα προσόντα να αποδεικνύεται πολύ χρησιμότερο λόγω προσωπικότητας, δεξιοτήτων ή πνεύματος προσφοράς. Ως χρησιμότητα εννοούμε την ικανότητα κάποιου να συμβάλλει αποτελεσματικά σε διαπροσωπική ή ομαδική συνεργασία για επίτευξη στόχων.

Συμβούλευση για Ενίσχυση της ελκυστικότητας (ανταγωνιστικότητας)
Το τι συνδυασμό προσόντων έχει κάθε άτομο είναι μια δυναμική κατάσταση. Άλλα άτομα φροντίζουν και επιτυγχάνουν να διευρύνουν και να προσαρμόζουν τα στοιχεία αυτά στις εκάστοτε ανάγκες και άλλα άτομα θεωρούν ότι με την απόκτηση κάποιων προσόντων τελειώνουν οι υποχρεώσεις τους. Η κοινωνία και η οικονομία όμως δεν είναι υποχρεωμένες να ικανοποιούνται με ότι διαθέτει κάποιος. Γι’ αυτό χρειάζεται διαρκής ανησυχία με την έννοια της αναζήτησης δυνατοτήτων αναβάθμισης της χρησιμότητάς του.

Αυτό σημαίνει ταυτόχρονα ότι ένα άτομο που ενδιαφέρεται για αναβάθμιση των προσόντων του και εξέλιξη στην καριέρα του δεν χρειάζεται να βρίσκεται σε συνεχές άγχος αλλά να αποκτά την πεποίθηση και την ανοχή ότι εφόσον όλα μπορούν ν’ αλλάξουν άρδην και απότομα θα πρέπει να θεωρεί τις αλλαγές αυτές αναμενόμενες, αναπόφευκτες και ευπρόσδεκτες. Είναι σκόπιμο επομένως να έχει επαρκή πληροφόρηση για τα τεκταινόμενα και ενημέρωση για ότι μπορεί να επηρεάσει την καριέρα και τη ζωή του.

Ταυτόχρονα, για να μπορεί να αξιοποιεί ευκαιρίες και ν’ αποφεύγει κινδύνους χρειάζεται να γνωρίζει καλά τον χώρο όπου κινείται, άρα να έχει επαφή και καλή επικοινωνία με τα άτομα και τις ομάδες που απαρτίζουν αυτό το χώρο και κυρίως με τα στελέχη ή τα άτομα με επιρροή. Είναι επόμενο ότι αν ένα άτομο ενδιαφέρεται να προβληθεί πρέπει σε πρώτη φάση να είναι γνωστό και να φαίνεται από την κινητικότητά του ότι επιδιώκει την εξέλιξή του, εντός ευπρεπών ορίων. Συνήθως όσοι προάγονται φαίνονται στο χώρο τους. Τους αφανείς σπάνια τους προσέχουν. Η δικτύωση άρα είναι σημαντικό συστατικό επιτυχίας.

Υπάρχουν λοιπόν πολλά θέματα που πρέπει να γνωρίζουν τα νέα στελέχη και είναι σκόπιμο να στηριχθούν και στη συσσωρευμένη γνώση από άλλα επιτυχημένα άτομα, αλλά βεβαίως και στη δική τους αντίληψη των πραγμάτων και την κρίση τους. Συχνά παρουσιάζονται κατάλογοι «dos and don’ts», δηλαδή τι πρέπει να κάνει κανείς και τι όχι για διάφορες καταστάσεις.

Από το βιογραφικό, την προώθησή του, τη συνέντευξη, το χρόνο μύησης και προσαρμογής, την αντιμετώπιση αλλαγών και δυσκολιών. Σε πολλές όμως περιπτώσεις είναι δύσκολο να προετοιμαστούν τέτοιοι κατάλογοι λόγω των εντελώς εξατομικευμένων συνθηκών που πρέπει να ληφθούν υπόψη.