Το άγχος είναι η αρνητική αντίδραση που εκδηλώνεται, όταν δεν υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ των απαιτήσεων που αντιμετωπίζει το άτομο και των ικανοτήτων ή πηγών που διαθέτει ώστε να ανταποκριθεί σε αυτές.

Η αντίδραση αυτή συνοδεύεται από ποικίλα ψυχοσωματικά και κοινωνικά προβλήματα, καθώς το άτομο θεωρεί ότι είναι ανίκανο να ανταποκριθεί σε μη αναμενόμενες καταστάσεις (Rahim, 2010). Φυσικά, τα άτομα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τον τρόπο που αντιλαμβάνονται το άγχος. Αυτό σημαίνει ότι η ίδια κατάσταση μπορεί να προκαλεί διαφορετικά επίπεδα άγχους σε διαφορετικά άτομα.

Τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της πολυπλοκότητας της σύγχρονης ζωής στις επιχειρήσεις, το άγχος στον εργασιακό χώρο είναι μια πραγματικότητα που βιώνουν εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά. Η συχνότητα του φαινομένου είναι μάλιστα τέτοια, ώστε να χαρακτηρίζεται «επιδημία», προκαλώντας δυσμενείς επιδράσεις στα άτομα που το εκδηλώνουν αλλά και τεράστιο κόστος στους οργανισμούς.

Καθώς λοιπόν η διαχείριση του εργασιακού άγχους κρίνεται ζωτικής σημασίας, η Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΣΝ) θεωρείται από πολλούς ερευνητές ο μοναδικός παράγοντας που μπορεί να ανατρέψει την κατάσταση (Singh, 2009). Το μεγάλο ενδιαφέρον των επιστημόνων για τη σχέση ΣΝ και άγχους φαίνεται άλλωστε από το πλήθος των μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια και αποκαλύπτουν πράγματι την ύπαρξη αρνητικής σχέσης μεταξύ τους.

Συναισθηματική Νοημοσύνη και άγχος: Ερευνητικά δεδομένα
Ένας εργαζόμενος με υψηλή Συναισθηματική Νοημοσύνη μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το άγχος στο εργασιακό του περιβάλλον (Cooper, et al., 2001). Το άτομο με ανεπτυγμένη ΣΝ μπορεί να αντιδράσει κατάλληλα σε πιθανές συνθήκες άγχους, έτσι ώστε είτε να τις αποφύγει ή να μειώσει τις επιπτώσεις στο ελάχιστο. Ο Goleman (2001) υποστήριξε ότι ένα συναισθηματικά έξυπνο άτομο αντιμετωπίζει σημαντικά λιγότερο άγχος σε σχέση με ένα άτομο μειωμένων συναισθηματικών ικανοτήτων. Αυτό είναι λογικό, αν σκεφτούμε ότι η ΣΝ ενός ατόμου το βοηθά να προσαρμόζεται ψυχολογικά στις εκάστοτε συνθήκες, εκδηλώνοντας αυξημένη αυτοπεποίθηση, μειωμένη ευαισθησία σε αγχωτικές καταστάσεις και, επομένως, λιγότερο άγχος (Panda, 2008).

Οι Νικολάου & Τσαούσης (2002), έδειξαν ότι υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ Συναισθηματικής Νοημοσύνης και εργασιακού άγχους, κατόπιν έρευνας που διεξήγαγαν σε δείγμα 212 εργαζομένων σε παραϊατρικά επαγγέλματα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι συμμετέχοντες με υψηλότερη συνολική βαθμολογία ΣΝ βιώνουν λιγότερο άγχος στο εργασιακό τους περιβάλλον που, σημειωτέον, είναι από τα πιο αγχωτικά. Ακόμη, τα στοιχεία που προέκυψαν καταδεικνύουν την τεράστια σημασία της ΣΝ ως μέτρου πρόβλεψης του εργασιακού άγχους.

Παράλληλα, σε έρευνα που διεξήχθη ανάμεσα σε 134 εργαζόμενους κεντρικού οργανισμού του Πανεπιστημίου Payame Noor στο Ιράν, διαπιστώθηκε ότι η ΣΝ, και κυρίως το συναισθηματικό μάνατζμεντ, διαδραματίζει το σημαντικότερο ρόλο στη μείωση του εργασιακού άγχους. Ακολουθούν, η αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων αλλά και η κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων (Darvish & Nasrollahi, 2011). Τα παραπάνω αποτελέσματα υπογραμμίζουν τη συμβολή της ΣΝ στον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων του άγχους σε ατομικό και οργανωσιακό επίπεδο, καθώς και τη σημασία του συναισθηματικά «έξυπνου» ανθρώπινου δυναμικού ως ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των οργανισμών.

ΣΝ, άγχος και εργασιακή απόδοση
Αρκετές έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί επίσης αναφορικά με τη σχέση μεταξύ άγχους, Συναισθηματικής Νοημοσύνης και εργασιακής απόδοσης. Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από 104 ερωτηματολόγια, τα οποία απαντήθηκαν από ακαδημαϊκούς υπαλλήλους εννέα ιδιωτικών ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης στη Μαλαισία, υποστηρίζουν ότι η ΣΝ μπορεί να μετριάσει τις αρνητικές επιπτώσεις του άγχους στην απόδοση ενός ατόμου. Με απλά λόγια, όταν οι ακαδημαϊκοί υπάλληλοι του δείγματος θεωρούν ότι μπορούν να χειριστούν κατάλληλα τα συναισθήματα τους, ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το άγχος, τότε οδηγούνται σε υψηλότερη απόδοση στην εργασία τους (Azmanetal, 2009). Το αποτέλεσμα αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει παλαιότερες αντίστοιχες μελέτες των Gillispie et al. (2001), Slaski & Cartwright (2003) και Νικολάου & Τσαούσης (2002) που αποκαλύπτουν ότι η ανάπτυξη της ΣΝ μπορεί να συμβάλει στη μείωση του εργασιακού άγχους με ταυτόχρονη βελτίωση της υγείας και της απόδοσης των εργαζομένων.

Ο ρόλος «κλειδί» της ΣΝ
Πρέπει να σημειωθεί ότι το άγχος στον εργασιακό χώρο είναι αναπόφευκτο και δεν μπορεί να εξαλειφθεί πλήρως. Λαμβάνοντας λοιπόν τη συνθήκη αυτή ως δεδομένη, τα στελέχη θα πρέπει να αναπτύξουν τη ΣΝ τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αισθάνονται ευτυχισμένα, υγιή και παραγωγικά. Άτομα με υψηλό δείκτη ΣΝ διαθέτουν ξεχωριστές ικανότητες, ώστε να χειρίζονται αποτελεσματικά τον εαυτό τους και τις σχέσεις τους στον εργασιακό χώρο, αναπτύσσοντας έναν χαρακτήρα αντίστασης στο άγχος (stress resistant persona) (Singh, 2009).

Για παράδειγμα, η ανεπτυγμένη αυτο-επίγνωση ενός μάνατζερ του επιτρέπει να μην αφήνει το άγχος του να παρεμβαίνει αρνητικά στην απόδοσή του. Με τον ίδιο τρόπο, αναγνωρίζοντας τις συναισθηματικές αντιδράσεις των υφισταμένων του, o μάνατζερ μπορεί να ενισχύσει την ευαισθησία του στα σημάδια άγχους στο προσωπικό και να εισαγάγει τεχνικές για αποδυνάμωση των συνθηκών που το προκαλούν.

Ένα συναισθηματικά έξυπνο άτομο είναι αφοσιωμένος υπάλληλος, δεκτικός σε αλλαγές, ακόμη και κάτω από τις πιο αβέβαιες συνθήκες, τις οποίες εκλαμβάνει ως πρόκληση και όχι ως απειλή που του προκαλεί άγχος. Δεν πανικοβάλλεται και λειτουργεί προσεκτικά ακόμη και σε αρκετά δύσκολες περιστάσεις (Goleman,1998). Εργαζόμενοι με ικανότητες ΣΝ κατορθώνουν να χειρίζονται τα αρνητικά τους συναισθήματα στο εργασιακό περιβάλλον, ενώ εμφανίζουν λιγότερα ψυχολογικά προβλήματα και υψηλότερα επίπεδα εργασιακής ικανοποίησης και οργανωσιακής δέσμευσης (Gardner, 2005).

Οι συναισθηματικές ικανότητες δεν είναι έμφυτες αλλά επίκτητες και μπορούν να καλλιεργηθούν στο ανθρώπινο δυναμικό μέσω της βιωματικής εκπαίδευσης. Ωστόσο για να διατηρηθούν και να ενισχυθούν τα εποικοδομητικά αποτελέσματα είναι απαραίτητη η εφαρμογή των ειδικά σχεδιασμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε τακτά χρονικά διαστήματα με κεντρικό άξονα τη διαχείριση του άγχους. Οι Matthew & Zeidner (2001) υποστηρίζουν ότι η επιτυχημένη αντιμετώπιση στρεσογόνων παραγόντων βρίσκεται στο επίκεντρο της ΣΝ. Η ένταξη λοιπόν της έννοιας του άγχους μέσα σε ένα ευρύ πλαίσιο συναισθημάτων προσφέρει νέες προοπτικές για αποτελεσματική διαχείρισή του και ανάπτυξη παρεμβάσεων που θα βελτιώσουν πραγματικά την ποιότητα της εργασιακής ζωής, τη συναισθηματική ισορροπία των ατόμων, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να οδηγήσουν και σε «επανανθρωπισμό» των οργανισμών (Chapman, 2002).