Από το 1990 και έπειτα δεν είναι λίγες οι έρευνες οι οποίες στρέφονται γύρω από τη σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης στις σχέσεις τις οποίες αναπτύσσει ο άνθρωπος στην καθημερινότητά του. Ειδικότερα, εκείνες οι οποίες εστιάζουν στον εργασιακό χώρο παρουσιάζουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα συναισθήματα φαίνεται να βρίσκονται στο επίκεντρο και να αποτελούν πλέον τον πυρήνα της πλειονότητας των συμπεριφορών στο εργασιακό περιβάλλον.

Συναισθηματική χειραγώγηση
Κάποιες φορές, βέβαια, μπορεί να εκδηλώνονται με τέτοιο τρόπο και σε τέτοιο βαθμό από κάποιες μονάδες που να δημιουργούν δυσφορία σε ένα ή περισσότερα μέλη της ομάδας. Σε αυτές τις περιπτώσεις κάνει την εμφάνιση του το φαινόμενο της συναισθηματικής χειραγώγησης. Ο παραπάνω όρος αναφέρεται στη χρήση δόλιων, παραπλανητικών και καταχρηστικών τεχνικών οι οποίες έχουν ως απώτερο σκοπό την αφαίρεση κάθε πρωτοβουλίας και κάθε ανεξαρτησίας στη σκέψη του εργαζομένου. Πρόκειται για μία συμπεριφορά η οποία δεν είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτη καθώς συνήθως κρύβεται πίσω από ορισμένα «προσωπεία». Αυτά μπορεί να είναι η φαινομενικά εξυπηρετική διάθεση, οι καλές προθέσεις και η συνεργασία για το κοινό καλό του οργανισμού.

Συναισθηματικά χειριστικοί εργαζόμενοι – θύτες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του φαινομένου από την πλευρά των θυτών ή αλλιώς των συναισθηματικά χειριστικών εργαζομένων. Αυτοί δεν παρουσιάζονται απαραίτητα ως κακοί και τις περισσότερες φορές δεν αναγνωρίζουν οι ίδιοι συνειδητά τη χειριστική τους συμπεριφορά. Με λεπτό χειρισμό και αξιοζήλευτη μαεστρία κατορθώνουν να διαστρεβλώνουν τις επιθυμίες των θυμάτων τους και να τους επιβάλλουν τη δική τους οπτική πάνω στις καταστάσεις. Οι γαλουχημένοι στο είδος κλίνουν προς τη χρήση των πιο δυσδιάκριτων προσωπείων, αυτών της επιφανειακής συμπάθειας, των φιλικών συμβουλών ακόμη και της γοητείας. Οι λιγότερο ειδικοί συνήθως εκδηλώνουν τη χειριστική τους συμπεριφορά μέσω αυστηρών υποδείξεων, λεκτικής βίας και άλλων ενεργειών εκφοβισμού.

Οι θύτες μιας χειριστικής συμπεριφοράς τείνουν να μακιγιάρουν τα δικά τους κίνητρα καθιστώντας τα θύματα τους μη συνεργάσιμα, ανίκανα και εγωκεντρικά στα μάτια των υπόλοιπων μελών της ομάδας. Τα πρωταρχικά κίνητρα τους στρέφονται γύρω από την προώθηση της δικής τους εργασίας και την ανάδειξη του προσωπικού τους οφέλους. Είτε επιθυμούν να αποκτήσουν μία πιο ισχυρή θέση στην ιεραρχία του οργανισμού συνοδευόμενη από έναν πιο «φανταχτερό» τίτλο, είτε στοχεύουν σε υψηλότερο μισθό. Βέβαια, πίσω από τα παραπάνω φαινομενικά κίνητρα τους υποθάλπουν συνήθως βαθύτερα ψυχολογικά αίτια ώθησης, όπως η ανάγκη για εξουσιασμό και το αίσθημα ανωτερότητας σε σχέση με τους άλλους.

Συναισθηματικά χειραγωγημένοι εργαζόμενοι – θύματα
Ποια θα πρέπει να είναι όμως η στάση των εργαζομένων που βρίσκονται στη θέση του θύματος όταν λαμβάνει χώρα η συναισθηματική χειραγώγηση; Αρχικά, θα πρέπει να είναι ικανοί να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται την ύπαρξη της. Εντοπίζοντας από νωρίς τις τακτικές που χρησιμοποιεί ο χειραγωγός, μπορούν να βρίσκονται ανά πάσα στιγμή σε επιφυλακή ώστε να μην αποκαλύπτουν και μοιράζονται μαζί τους χρήσιμες πληροφορίες, πόσω μάλλον βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματα. Κρίσιμο ρόλο παίζει βέβαια και ο περιορισμός των αλληλεπιδράσεων με τα χειριστικά άτομα. Πολύ συχνά φαίνονται πρόθυμα να αφιερώσουν χρόνο σε συζητήσεις με τα θύματά τους, με απώτερο σκοπό να εκμαιεύσουν λέξεις ή φράσεις τις οποίες θα χρησιμοποιήσουν προς όφελος τους σε συζητήσεις με τα μέλη της υπόλοιπης ομάδας. Για αυτό το λόγο, το άτομο το οποίο υφίσταται τη χειραγώγηση πρέπει να ακολουθεί πάντα την αρχή ‘’stick to the business’’ και σε καμία περίπτωση να προχωρά σε σχόλια που μπορεί να υπεισέρχονται σε πιο προσωπικό επίπεδο.

Τέλος, στις περιπτώσεις όπου η αποφυγή επικοινωνίας με το χειριστικό άτομο καθίσταται αδύνατη λόγω υποχρεωτικής συνεργασίας μαζί του, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και ακόμη πιο λεπτός χειρισμός. Μέσα στην καθημερινότητα της εργασίας μπορεί να αρχίσει να εκδηλώνεται μία πρώτη αντίσταση και το συναισθηματικά χειραγωγημένο άτομο να μη φανερώνεται πλέον τόσο δεκτικό και ευάλωτο στις προσταγές του θύτη. Τότε είναι εξαιρετικά πιθανό ο τελευταίος να προσπαθήσει ακόμη πιο έντονα για να αποκτήσει τον έλεγχο. Έτσι, μία μέχρι πρότινος σταθερά αμυντική στάση από τη πλευρά του θύματος μπορεί να εξελιχθεί σε μία πιο «αντεπιθετική» στάση ώστε να αντιμετωπίσει το θύτη και να προασπίσει την εργασιακή του ταυτότητα.

Εργασιακός εκφοβισμός
Όταν οι συνέπειες της συναισθηματικής χειραγώγησης αρχίζουν να επηρεάζουν σοβαρά την ψυχολογία και την κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου τότε κάνει την εμφάνιση του το φαινόμενο του εργασιακού εκφοβισμού. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Einarsen (1999), πρόκειται για τη συστηματική καταδίωξη ενός συναδέλφου, κατώτερου ή ανώτερου σε εργασιακή βαθμίδα, η οποία εάν συνεχιστεί μπορεί να προκαλέσει σοβαρά κοινωνικά, ψυχολογικά και ψυχοσωματικά προβλήματα στο θύμα. Ο εργασιακός εκφοβισμός μπορεί να λάβει διάφορες εκφάνσεις αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους. Μια συνήθης εκδήλωση αυτού μπορεί να είναι η διάδοση μιας κακόβουλης φήμης ή η άδικη μεταχείριση ενός εργαζομένου. Ακόμη, η τακτική υπονόμευση ενός ικανού εργαζομένου αλλά και η άρνηση προαγωγής αυτού σε μία καλύτερη θέση μπορούν να αποτελέσουν φανερές μορφές εκδήλωσης του φαινομένου.

Οι επιπτώσεις που έχει ο εργασιακός εκφοβισμός στρέφονται κυρίως γύρω από την υγεία του εργαζομένου. Τα άτομα τα οποία βρίσκονται στη θέση του θύματος μπορεί να βιώσουν μία σειρά από ψυχολογικά και σωματικά προβλήματα υγείας, που συχνά επηρεάζουν τις σχέσεις τους με την οικογένεια και τους φίλους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πιθανό να οδηγήσουν και σε διαταραχές μετατραυματικού στρες. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο μπορεί να οδηγήσει τον εργαζόμενο στον αυτοτραυματισμό ή ακόμη και στην αυτοκτονία.

Βέβαια, οι παραπάνω επιπτώσεις σχετικές με την υγεία του εργαζομένου επηρεάζουν και τη μετέπειτα απόδοση του στην εργασία. Οι προσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις στο χώρο εργασίας είναι πιθανό να υποφέρουν γρήγορα προκαλώντας συνέπειες και στον ίδιο τον εργασιακό χώρο. Δεν είναι λίγες οι έρευνες οι οποίες αποδεικνύουν ότι σε εργασιακά περιβάλλοντα στα οποία είχαν παρατηρηθεί φαινόμενα εκφοβισμού η απόδοση και παραγωγικότητα μειώθηκε εξαιτίας του υψηλού στρες των ατόμων που υφίσταντο εργασιακό εκφοβισμό. Το δυσλειτουργικό αυτό περιβάλλον εργασίας είχε αρνητικές συνέπειες στην εικόνα των επιχειρήσεων οδηγώντας πολλές φορές μέχρι και στην απώλεια πελατών.

Συναισθηματική «απελευθέρωση»
Εύλογα συμπεραίνεται λοιπόν πως η συναισθηματική χειραφέτηση του εργατικού δυναμικού θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για κάθε οργανισμό, καθώς σε αντίθετη περίπτωση οι κίνδυνοι που προκύπτουν είναι πολλοί και μπορούν να αποβούν μοιραίοι. Άλλωστε, οι υγιείς εργασιακές σχέσεις που βασίζονται στην αυθεντικότητα και στην εμπιστοσύνη μεταξύ των εργαζομένων είναι εκείνες που εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία και πρόοδο του οργανισμού.