Beyond Mobbing: Μέτρα και πρακτικές για την καταπολέμησή του

Ο εργασιακός εκφοβισμός αποτελεί μία παγκοσμίως αναγνωρισμένη επαγγελματική ασθένεια που μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και την ευημερία του ανθρώπινου δυναμικού. Ποιες είναι οι μορφές του, ποιες οι επιπτώσεις του στους εργαζόμενους, αλλά και τους ίδιους τους οργανισμούς, και ποιος είναι ο ρόλος του HR στην πρόληψη και την αντιμετώπισή του;

Η βία και η παρενόχληση στον χώρο εργασίας αναφέρεται στην πρακτική όπου ένας εργαζόμενος υφίσταται συστηματική, επανειλημμένη και ανεπιθύμητη συμπεριφορά από άλλους στο εργασιακό περιβάλλον, η οποία στοχεύει στο να τον βλάψει ή να τον απομονώσει. Το mobbing, όπως είναι γνωστό, αποτελεί ένα σημαντικό θέμα που επηρεάζει καθοριστικά όχι μόνο την ευημερία των εργαζομένων, αλλά και την ομαλή λειτουργία των επιχειρήσεων και την ευρύτερη κοινωνία. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο το γεγονός ότι πλέον έχει ενταχθεί στην λίστα με τις επαγγελματικές ασθένειες, καθώς θεωρείται πως αποτελεί γενεσιουργό αιτία για πολλές ψυχοσωματικές νόσους που σχετίζονται με τον εργασιακό χώρο.

Ο εργασιακός εκφοβισμός εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, με εκατομμύρια εργαζόμενους να επηρεάζονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Μάλιστα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου 48,6 εκατομμύρια άνθρωποι, που αντιστοιχούν στο 30% του ανθρώπινου δυναμικού, αναφέρουν περιπτώσεις εργασιακού εκφοβισμού, σύμφωνα με την έρευνα WBI U.S. Workplace Bullying Survey του 2021. Στην Ινδία, τα ποσοστά αυτά φθάνουν ακόμη και το 55%, ενώ στη Γερμανία, αν και χαμηλότερα (17%), παραμένουν αξιοσημείωτα.

Ποια είναι, όμως, η εικόνα στη χώρα μας; Ο Ιωάννης Μαρκέτος, MBA, Founder & CEO, MRK Consulting, μας παρουσιάζει μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία που έχουν προκύψει από την 1η Πανελλήνια έρευνα που διενήργησε η MRK Consulting και η Κάπα research, τον Μάρτιο του 2021. «Το 85% των εργαζομένων στην Ελλάδα θεωρεί ότι είναι ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, ενώ το 75% των εργαζομένων που υφίσταται βία και παρενόχληση μιλά αρνητικά για την εταιρεία στην οποία εργάζεται. Ο εργασιακός εκφοβισμός πλήττει το 44% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, ενώ ένας στους τρεις εργαζόμενους του Δημοσίου (32%) έχει, επίσης, υπάρξει στόχος. Οι κλάδοι με τα περισσότερα κρούσματα στη χώρα μας είναι ο τουρισμός-εστίαση (44%), το εμπόριο (43%) και η Υγεία (42%)».

Για να διασφαλιστεί η υγεία και η ευζωία των εργαζομένων, αλλά και η απρόσκοπτη λειτουργία των επιχειρήσεων, είναι απαραίτητο να ληφθούν μέτρα που θα εξασφαλίσουν ένα ασφαλές περιβάλλον εργασίας. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα για τις επιχειρήσεις. Η υιοθέτηση μέτρων και πολιτικών, εκτός από υποχρεωτική είναι και αναγκαία, όχι μόνο για την προαγωγή ευρύτερων κοινωνικών στόχων, όπως είναι η κατάργηση των διακρίσεων, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η διαφύλαξη της αξιοπρέπειας κάθε ατόμου, αλλά και επειδή συμβάλλει στην ομαλή και παραγωγικότερη λειτουργία κάθε επιχείρησης.
Όπως τονίζει και ο Ι. Μαρκέτος, «η αποτύπωση του φαινομένου του mobbing στην Ελλάδα δείχνει το πόσο σημαντικό είναι οι εταιρείες και τα στελέχη τους να τοποθετήσουν υψηλά στην ατζέντα τους τη λύση του. Ο σκοπός δεν είναι να κάνουμε ενέργειες για να καλύψουμε τα GRI standards του ESG, ή να κάνουμε δράσεις για να αναδείξουμε την ΕΚΕ. Ο στόχος και ο σκοπός οφείλουμε να είναι η δημιουργία ενός υγιούς εργασιακού οικοσυστήματος, στο οποίο το HR έχει κομβικό και πρωταγωνιστικό ρόλο».

ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ ΤΟΥ MOBBING

Ο εργασιακός εκφοβισμός μπορεί να λάβει πολλούς διάφορους τύπους και μορφές και συχνά η αναγνώρισή του είναι δύσκολη. Μπορεί να παρουσιαστεί δια ζώσης, όπου η βία μπορεί να είναι σωματική, λεκτική, μη λεκτική, άμεση, έμμεση, συγκεκαλυμμένη ή υπονοούμενη. Επιπλέον, μπορεί να εκδηλωθεί και στον κυβερνοχώρο, ανεξάρτητα από το αν γίνεται χρήση εταιρικού εξοπλισμού και λογαριασμών. Στο Διάγραμμα 1 παρουσιάζονται οι διάφοροι τύπου του mobbing.

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ «ΚΑΚΟΥ»…
Το mobbing στον χώρο εργασίας είναι ένα σύνθετο πρόβλημα που μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι η ανεπαρκής ηγεσία. Συγκεκριμένα, όταν οι managers δεν μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα προβλήματα μεταξύ των εργαζομένων και δεν λαμβάνουν μέτρα για την επίλυσή τους, μπορεί να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που ευνοεί το φαινόμενο. Επιπλέον, οι συνθήκες εργασίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Υψηλά επίπεδα άγχους, πίεσης για απόδοση και ανασφάλεια στην εργασία μπορούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον όπου οι εργαζόμενοι είναι πιο πρόθυμοι να ανταγωνιστούν ή να εκφοβίσουν άλλους για να προστατεύσουν τη θέση τους. Επίσης, κοινωνικοί παράγοντες, όπως προκαταλήψεις, διακρίσεις, ρατσισμός και σεξισμός, μπορούν να συμβάλουν στον εκφοβισμό. Τέλος, η έλλειψη αποτελεσματικής επικοινωνίας εντός του οργανισμού και η ανεπιτυχής διαχείριση των συγκρούσεων μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση. Όταν οι συγκρούσεις δεν επιλύονται αποτελεσματικά και δεν υπάρχει ένας διαμεσολαβητής για να διαχειριστεί τα προβλήματα, μπορεί να ενθαρρυνθεί το mobbing.

Συγκεντρωτικά, ο Founder & CEO της MRK Consulting, αναφέρει: «Οι παράγοντες που συμβάλουν στο mobbing ποικίλουν. Μπορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα να μην υπάρχουν κακοποιητικές συμπεριφορές και ένα γεγονός (τυχαίο ή όχι) να τις πυροδοτήσει. Στους παράγοντες που οδηγούν σε κακοποιητικές συμπεριφορές περιλαμβάνονται η κατάχρηση εξουσίας, η πεποίθηση της ατιμωρησίας, η δύναμη της θέσης, οι ερωτικές σχέσεις και απογοητεύσεις, τα σεξουαλικά κίνητρα, η αντιζηλία, οι παροχές κάθε είδους (όπως bonus, προαγωγές, εταιρικά αυτοκίνητα και κάρτες κ.ά.), καθώς, επίσης και  ο σεξουαλικός προσανατολισμός, ο ηλικιακός ρατσισμός, το χάσμα των γενεών, ο τεχνολογικός αναλφαβητισμός και οι ψυχικές ασθένειες».

…ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ

Το φαινόμενο του mobbing αποτελεί ένα σοβαρό και διαδεδομένο πρόβλημα που δεν πρέπει να υποτιμάται, καθώς έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις τόσο για τους εργαζόμενους, όσο και -κατ’ επέκταση- για τους οργανισμούς. Συγκεκριμένα:
Για τους εργαζόμενους: Επιστημονικές μελέτες αποκαλύπτουν ότι οι εργαζόμενοι που υφίστανται mobbing βιώνουν ανασφάλεια, ψυχολογικό άγχος και κατάθλιψη. Το συνεχές ψυχολογικό στρες μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένων σωματικών προβλημάτων, όπως υπέρταση και προβλήματα πεπτικού συστήματος.

Τα στοιχεία μελετών δείχνουν το μέγεθος του προβλήματος, τονίζει και Ι. Μαρκέτος, επεξηγώντας «Σύμφωνα με την 1η Πανελλήνια έρευνα που διενεργήσαμε η MRK Consulting και η Κάπα research, οι εργαζόμενοι που έχουν υποστεί mobbing στην εργασία τους παρουσιάζουν έντονο άγχος/ στρες (92%), διαταραχές ύπνου (82%), μεταφορά των προβλημάτων της δουλειάς στο σπίτι (79%), σκέψεις για παραίτηση από τη δουλειά (78%) , αναφορά μόνο στα προβλήματα της εργασίας κατά τη συναναστροφή με φίλους (72%), άρνηση παρουσίας στη δουλειά (67%), κακή συμπεριφορά προς άλλο μέλος του νοικοκυριού (59%) , διατροφικές διαταραχές (58% ), ελαφρά συμπτώματα επιδείνωσης της υγείας, όπως εξανθήματα, τριχόπτωση, δερματοπάθεια κ.ά. (57% ) και κατάθλιψη (55%)». Επιπλέον, το mobbing επηρεάζει αρνητικά την επαγγελματική απόδοση, καθώς δυσκολεύει τους εργαζομένους να επικεντρωθούν στις καθημερινές τους εργασίες.

Για τους οργανισμούς: Το mobbing μπορεί να έχει σημαντικές οικονομικές και οργανωτικές επιπτώσεις. Η απώλεια απόδοσης των εργαζομένων που υφίστανται mobbing μειώνει την παραγωγικότητα και αυξάνει τον αριθμό των απουσιών λόγω αναπηρίας ή παραίτησης. Επιπλέον, η παρενόχληση στον εργασιακό χώρο δημιουργεί αρνητικό εργασιακό περιβάλλον, που επηρεάζει την ομαλή λειτουργία της επιχείρησης και υπονομεύει το κύρος και τη φήμη της. Τα περιστατικά mobbing μπορεί να αποτρέψουν την έλξη ταλαντούχων εργαζομένων και πελατών. Τέλος, το mobbing μπορεί να οδηγήσει σε νομικά προβλήματα για τον οργανισμό, καθώς οι εργαζόμενοι που υφίστανται παρενόχληση μπορεί να προσφύγουν στα δικαστήρια και να απαιτήσουν αποζημίωση για την ψυχολογική και σωματική τους βλάβη.

ΠΟΥ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ ΤΟ MOBBING;
Πότε, όμως, μία συμπεριφορά βίας και παρενόχλησης θεωρείται ότι λαμβάνει χώρα κατά την εργασία;

Στον εργασιακό χώρο: Όταν οι επιθέσεις, οι απειλές, οι προσβολές ή άλλες παρόμοιες πράξεις λαμβάνουν χώρα στον χώρο εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των γραφείων, των εργοστασίων, των καταστημάτων και άλλων εργασιακών χώρων.
Κατά τη διάρκεια επαγγελματικών ταξιδιών: Όταν η παρενόχληση συμβαίνει κατά τη διάρκεια ταξιδιών που σχετίζονται με την εργασία, όπως επαγγελματικά ταξίδια ή αποστολές.
Σε επαγγελματικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες: Όταν η συμπεριφορά παρενόχλησης εμφανίζεται σε επαγγελματικές εκδηλώσεις, συνέδρια, επιχειρηματικές συναντήσεις ή άλλες κοινωνικές δραστηριότητες που σχετίζονται με την εργασία.
Μέσω τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας: Όταν η παρενόχληση λαμβάνει χώρα κατά τις επικοινωνίες που σχετίζονται με την εργασία, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών μηνυμάτων, κοινωνικών δικτύων, τηλεφωνικών κλήσεων, ή άλλων τεχνολογικών μέσων.

ΤΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ
Το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα για την πρόληψη, αντιμετώπιση και καταπολέμηση όλων των μορφών συμπεριφοράς βίας και παρενόχλησης στην εργασία, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης λόγω φύλου και της σεξουαλικής παρενόχλησης, ρυθμίζεται και εξειδικεύεται με τον Νόμο 4808/2021.  Ο νόμος προβλέπει γενικές υποχρεώσεις, οι οποίες δεσμεύουν όλες τις επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από τον αριθμό των ατόμων που απασχολούνται σε αυτές. Πλέον αυτών, προβλέπεται, αποκλειστικά για τις επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερα από είκοσι άτομα, η υποχρέωση υιοθέτησης δύο αυτοτελών πολιτικών: η 1η αφορά στην καταπολέμηση της βίας και παρενόχλησης και η 2η στη διαχείριση των εσωτερικών καταγγελιών. Σε περίπτωση διαπίστωσης παραβάσεων των εν λόγω υποχρεώσεων, οι εργοδότες βρίσκονται αντιμέτωποι με διοικητικές κυρώσεις από την Επιθεώρηση Εργασίας.

Ο (ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ) ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΑΔ
Όπως αναφέρθηκε, η αντιμετώπιση του mobbing στον χώρο εργασίας απαιτεί συνεργασία, ευαισθητοποίηση και εφαρμογή συγκεκριμένων πρακτικών και πολιτικών. Συνολικά, το τμήμα HR φέρει την ευθύνη να διασφαλίσει τη συμμόρφωση του οργανισμού με τις νομικές υποχρεώσεις όσον αφορά στο mobbing. Παράλληλα, πρέπει να διαμορφώνει ένα περιβάλλον εργασίας που αποτρέπει την εκδήλωση τέτοιων αρνητικών συμπεριφορών και συνεισφέρει στην πρόληψη και αντιμετώπισή του. Οι βασικές περιοχές δράσης περιλαμβάνουν:

Προαγωγή υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος: Το τμήμα HR είναι αρμόδιο να δημιουργεί και να διατηρεί ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά το πρόβλημα του mobbing. Σε αυτό το περιβάλλον, οι εργαζόμενοι θα νιώθουν ασφαλείς να αναφέρουν ενδεχόμενες περιπτώσεις καταχρηστικής συμπεριφοράς, γνωρίζοντας ότι οι καταγγελίες τους θα χειριστούν με εμπεριστατωμένο τρόπο και χωρίς φόβο κυρώσεων. Αυτό περιλαμβάνει την εφαρμογή μίας πολιτικής ανοικτής επικοινωνίας, την ενθάρρυνση της ανταλλαγής απόψεων και ανησυχιών, και την τοποθέτηση του σεβασμού και της συνεργασίας σε πρώτη προτεραιότητα. Επιπλέον, η δημιουργία πολιτικών και διαδικασιών για την αντιμετώπιση του mobbing μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Αυτές οι πολιτικές πρέπει να περιλαμβάνουν μηχανισμούς καταγγελίας και διαδικασίες έρευνας για τα περιστατικά εκφοβισμού, με σκοπό την προστασία των εργαζομένων και τη δημιουργία ενός ασφαλούς και υγιούς περιβάλλοντος εργασίας. Επίσης, πρέπει να είναι διαφανείς και να συμπεριλαμβάνουν μέτρα κυρώσεων για τους εκφοβιστές, προκειμένου να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Η Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού μπορεί να συμβάλει στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των εργαζομένων και της διοίκησης σχετικά με τον εργασιακό εκφοβισμό. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω προαγωγής εκπαιδευτικών προγραμμάτων που περιλαμβάνουν σεμινάρια, εκπαιδευτικό υλικό και δραστηριότητες που επικεντρώνονται στο mobbing. Αυτά τα προγράμματα διδάσκουν στους εργαζομένους πώς να αναγνωρίζουν, να αντιμετωπίζουν και να προλαμβάνουν το mobbing, προστατεύοντας ταυτόχρονα την ψυχολογική και σωματική τους ευεξία. Επιπλέον, μπορεί να διαθέσει πληροφοριακό υλικό και διαδικτυακούς πόρους προς τους εργαζομένους, προκειμένου να ενημερώνονται συνεχώς για σχετικά ζητήματα.

Τέλος, μπορεί να συμβουλεύει τη διοίκηση σχετικά με την ανάγκη διοργάνωσης εκστρατειών ευαισθητοποίησης, με στόχο να αυξήσει την επίγνωση των προβλημάτων που σχετίζονται με το mobbing και να προαγάγει μία κουλτούρα εργασίας που βασίζεται στον σεβασμό και την αμοιβαία υποστήριξη.

Υποστήριξη στα θύματα: Επικεντρώνοτας στην ψυχολογική και κοινωνική ευημερία των θυμάτων του mobbing, το τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού αναλαμβάνει την υποστήριξή τους με πολλούς τρόπους. Αρχικά, μπορεί να τους παρέχει υποστήριξη μέσω συνομιλιών και συμβουλευτικών συναντήσεων. Ταυτόχρονα, καλείται να ενημερώνει τα θύματα για τα δικαιώματά τους και τις διάφορες διαθέσιμες επιλογές, όπως το πώς να καταγγείλουν τα περιστατικά εκφοβισμού και πώς να αξιοποιήσουν τη νομική προστασία, αν απαιτηθεί. Τέλος, καθώς είναι σημαντικό να παρέχεται εξειδικευμένη ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη στα θύματα του εκφοβισμού, η συνεργασία με εξωτερικούς ειδικούς, η παροχή προσαρμοσμένων κατευθυντήριων συμβουλών και η κατάρτιση των ίδιων των στελεχών του HR για να αντιμετωπίζει τα συναισθήματα και τις συνέπειες που σχετίζονται με τον εργασιακό εκφοβισμό, μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά.

ΜΕ ΓΝΩΜΟΝΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η αντιμετώπιση του mobbing στον χώρο εργασίας αναδεικνύεται ως ένα ουσιώδες ζήτημα. Πρόκειται για ένα βήμα προς την εξάλειψη των διακρίσεων, τον σεβασμό της ποικιλομορφίας και τη διασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας μέσα σε έναν οργανισμό. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας και παρενόχλησης στον χώρο εργασίας απαιτεί τη συνεργασία και τη συνεννόηση όλων των ενδιαφερομένων φορέων. Οι εργαζόμενοι πρέπει να είναι ενημερωμένοι, ευαισθητοποιημένοι και έτοιμοι να αναφέρουν περιπτώσεις παρενόχλησης.

Από την άλλη πλευρά, οι οργανισμοί πρέπει να δημιουργήσουν πολιτικές και διαδικασίες για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της παρενόχλησης, ενώ οι δημόσιοι φορείς πρέπει να παρέχουν την απαραίτητη νομική και κοινωνική υποστήριξη. Μόνο με τη συνεργασία όλων αυτών των παραγόντων μπορεί να δημιουργηθεί ένα ασφαλές και υγιές εργασιακό περιβάλλον, που σέβεται την αξιοπρέπεια και τη διαφορετικότητα κάθε ατόμου.

ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ MOBBING
Σήμερα, ολοένα και περισσότεροι οργανισμοί παγκοσμίως στρέφουν την προσοχή τους στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του mobbing και επιδιώκουν, μέσα από πολιτικές που προωθούν τον σεβασμό, την αμοιβαία κατανόηση και τη διαφορετικότητα, να διασφαλίσουν ένα υγιές και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον για το ανθρώπινο δυναμικό τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα παρακάτω:

Google: Έχει δημιουργήσει ειδικές ομάδες που αντιμετωπίζουν τις καταγγελίες περί εκφοβισμού και διατηρεί μία πολιτική μηδενικής ανοχής στο mobbing. Επιπλέον, προάγει την ανοικτή επικοινωνία και παρέχει εκπαίδευση στους εργαζομένους για την αναγνώριση και την αντιμετώπισή του.

IBM: Έχει δημιουργήσει εκπαιδευτικά προγράμματα για τους εργαζομένους της, προκειμένου να τους βοηθήσει να αναγνωρίζουν το mobbing και να αντιδρούν, ενώ παρέχει ανώνυμα κανάλια καταγγελίας για τους εργαζομένους.

Microsoft: Έχει δημιουργήσει μία πολιτική κατά του mobbing που περιλαμβάνει διαδικασίες για την αναφορά και την αντιμετώπισή του. Επιπλέον, προωθεί την πολυπολιτισμικότητα και την εκπαίδευση των εργαζομένων για τον σεβασμό και την ανοικτή επικοινωνία.

Apple: Παρέχει εκπαίδευση στους εργαζομένους για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του εκφοβισμού, ενώ διαθέτει εσωτερικό σύστημα αναφοράς καταγγελιών.

Facebook: Υλοποιεί εσωτερικά προγράμματα εκπαίδευσης που εστιάζουν στον σεβασμό και την πρόληψη του εκφοβισμού στον χώρο εργασίας, ενώ διαθέτει μηχανισμούς αναφοράς καταγγελιών και ανεξάρτητες αξιολογήσεις σε περιπτώσεις καταγγελιών.

Amazon: Υλοποιεί ειδικά προγράμματα εκπαίδευσης για τους εργαζομένους της  και παρέχει πόρους για την αναφορά περιπτώσεων εκφοβισμού.