Η διαδικασία της ηγεσίας, εκτός από τις θετικές επιπτώσεις της στην εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία του οργανισμού, αλλά και στην ευημερία των εργαζομένων, μπορεί κάποιες φορές να γίνει τοξική.
Γράφει η Αθηνά Μανουκάκη, Σπουδάστρια στο ΠΜΣ στη ΔΑΔ, ΟΠΑ
Τα στελέχη που κατέχουν ηγετικές θέσεις στους οργανισμούς πολλές φορές εκμεταλλεύονται την εξουσία τους και την καταχρώνται στον βωμό του προσωπικού τους συμφέροντος. Ποιοι είναι οι λόγοι που καταστρέφουν το έργο της ηγεσίας; Πώς αναγνωρίζει κάποιος τις ενδείξεις ότι τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά; Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως «Τρίγωνο της Τοξικής Ηγεσίας» καθώς στηρίζεται στην αλληλεπίδραση 3 παραγόντων: τον Ηγέτη, τους υφισταμένους και τις συνθήκες περιβάλλοντος.
Στην κορυφή του τριγώνου βρίσκεται ο Ηγέτης, και πιο συγκεκριμένα η «σκοτεινή» πλευρά του, γνωστή και ως «Σκοτεινή Τριάδα Ηγεσίας». H Σκοτεινή Τριάδα στην ηγεσία αποτελείται από τρεις βασικές κατηγορίες προσωπικότητας, οι οποίες είναι διακριτές αλλά και αλληλοσυνδέονται: ο Μακιαβελισμός, ο Ναρκισσισμός και η Ψυχοπάθεια. H Ψυχοπάθεια είναι ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας, το οποίο χαρακτηρίζεται από περιφρόνηση και παρορμητισμό. Τέτοιοι ηγέτες δρουν αυθόρμητα, δεν ενδιαφέρονται για τους ανθρώπους και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, και δεν νιώθουν τύψεις ή έστω κάποιο είδος μετάνοιας όταν οι αντιδράσεις τους και τα αποτελέσματα των πράξεων τους προκαλούν κακό στους άλλους. Αυτοί οι ηγέτες τείνουν επίσης να είναι ανεύθυνοι. Τέτοια στυλ ηγεσίας είναι π.χ. η αυταρχική ηγεσία.
Οι ηγέτες που παρουσιάζουν συμπτώματα Ναρκισσισμού χαρακτηρίζονται από μεγαλοπρέπεια, εγωκεντρισμό και χάνουν την αίσθηση των ορίων, ακούν μόνο τον απόηχο όσων θέλουν να ακούσουν. Έχουν επίσης μια αίσθηση του αυτονόητου δικαιώματος. Αυτοί οι ηγέτες χαρακτηρίζονται από αλαζονεία, εγωισμό , έλλειψη ακεραιότητας και ακόρεστη φιλοδοξία. Τέλος, ο Μακιαβελισμός χαρακτηρίζεται από έλλειψη ενσυναίσθησης και συμπεριφορές στρατηγικής χειριστικότητας προς τους ακολούθους του. Έχουν χαλαρή αίσθηση της ηθικότητας και όπλο τους είναι η εξαπάτηση και το ψέμα. Ακολουθούν ένα καταναγκαστικό και κατευθυντικό στυλ ηγεσίας, με χαρακτηριστικό την καλλιέργεια σχέσεων επιθετικότητας και εκμηδένισης της πρωτοβουλίας. Αυτό θα έχει ως επακόλουθο να επηρεαστεί η συμπεριφορά και συνάμα η απόδοση της δεύτερης κορυφής αυτού του τριγώνου που είναι οι ευάλωτοι και επιρρεπείς ακόλουθοι ή αλλιώς θύματα αυτής της συμπεριφοράς.
Οι αντιδράσεις των εργαζομένων μπορεί να χαρακτηρίζονται από:
Επιθετικότητα (πχ μπορεί να εκδηλωθεί με κλοπές ή βανδαλισμό, κακό employee branding , οργανωσιακή σιωπή, αντίσταση στην αλλαγή)
Οπισθοδρόμιση (χαμηλή απόδοση, υποχώρηση και αποχώρηση από την εταιρεία)
Παγίωση και πάγωμα του γεγονότος (είναι μία αντίδραση στην ψυχική ματαίωση και με την οποία το άτομο «παγώνει» ένα είδος συμπεριφοράς)
Απάθεια ή υποταγή (απουσιασμό, αδιαφορία).
Όταν τα αρνητικά αυτά συναισθήματα καταβάλουν ένα άτομο για μεγάλο χρονικό διάστημα το εμποδίζουν να αναπτύξει επαγγελματική ζωή. Με την είσοδο αρνητικών συναισθημάτων στον χώρο εργασίας θα δημιουργηθούν τεράστια προβλήματα διότι ταυτόχρονα προκαλούν και αρνητική διάθεση και κάπως έτσι αρχίζουν να υπάρχουν διαταράξεις στις διαπροσωπικές του σχέσεις με τους συναδέλφους καθώς επίσης και στις σχέσεις προϊστάμενου – υφιστάμενου.
Ως συνέπεια, αυτό το άτομο αρχίζει να υιοθετεί μία συμπεριφορά που δεν αρμόζει στο χώρο εργασίας με αποτέλεσμα να δημιουργείται αρνητικό κλίμα στην επιχείρηση. Ταυτόχρονα, αρχίζει η δυσλειτουργία της, καθώς το προσωπικό δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του, συνεπώς μειώνεται η παραγωγικότητα και η αποτελεσματικότητα της επιχείρησης. Και κάπως έτσι ξεκινάει ένας φαύλος κύκλος καταστροφής.
Όπως φαίνεται και από τα παραπάνω, η κακή ηγεσία έχει μείζονες συνέπειες διότι οι άνθρωποι δεν προσέχουν απλώς τους ηγέτες, έχουν την τάση να τους μιμούνται καθώς εμπνέονται από αυτούς. Ομολογουμένως, η ηγεσία απαιτεί κάποιο βαθμό σκληρότητας. Η τέχνη της ηγεσίας όμως σημαίνει να γνωρίζει κανείς πότε πρέπει να είναι αμετακίνητος στις απαιτήσεις του και πότε να είναι πιο ήπιος και λιγότερο άμεσος στον τρόπο με τον οποίο ασκεί ηγεσία. Ευτυχώς, μπορούν να εφαρμοστούν στρατηγικές οι οποίες θα βασίζονται στην ηθική και θα εφαρμοστούν σε επαγγελματικές συμπεριφορές. Η αλλαγή από έναν τοξικό ηγέτη σε έναν καλό ηγέτη είναι δυνατή. Το μόνο που χρειάζεται είναι προσπάθεια!
